Αντ. Κλάψης: Ο Βενιζέλος απέναντι στα διλήμματα της «Επανάστασης του Στρατού και του Στόλου»

Η Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Αργολίδας και η Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου Άργους-Μυκηνών συνδιοργάνωσαν Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο το Σαββατοκύριακο 16-17 Δεκεμβρίου 2017 με τίτλο "Στρατιωτικές Επεμβάσεις και Δικτατορίες στην Ελλάδα" με τη συμμετοχή κορυφαίων Πανεπιστημιακών Διδασκάλων και Ειδικών Ερευνητών.

Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού "Μέγας Αλέξανδρος" στο Άργος και αφιερώθηκε στη μνήμη του κορυφαίου ιστορικού Σπύρου Ασδραχά, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 11 Δεκεμβρίου 2017.

Ο Καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας και Πολιτικής Ιστορίας των Βαλκανικών Λαών κ. Κλάψης αναφέρθηκε στο πώς ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντιμετώπισε το ζήτημα της επιβολής της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.

Περίληψη της εισήγησης

Η Μικρασιατική Καταστροφή συνοδεύτηκε από την εκδήλωση και την επικράτηση της «Επανάστασης του Στρατού και του Στόλου» υπό την ηγεσία των συνταγματαρχών Νικόλαου Πλαστήρα και Στυλιανού Γονατά. Μία από τις πρώτες ενέργειες τους ήταν η αντικατάσταση στο θρόνο του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ από τον πρωτότοκο υιό του Γεώργιο Β’. Στο βενιζελικό στρατόπεδο κέρδιζε διαρκώς έδαφος η ιδέα της κατάργησης της βασιλείας και της ανακήρυξης αβασίλευτης δημοκρατίας. Η αντιμοναρχική μερίδα συσπειρώθηκε πολιτικά πρωτίστως γύρω από τη Δημοκρατική Ένωση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Ακόμα δυναμικότερη αντιβασιλική έκφραση υπήρξε στις τάξεις ανώτατων βενιζελογενών αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων, με κυριότερους εκφραστές τους Θεόδωρο Πάγκαλο, Γεώργιο Κονδύλη και Αλέξανδρο Χατζηκυριάκο. Τη θέση των υποστηρικτών της ανάγκης κατάργησης της μοναρχίας ενίσχυσε η εκδήλωση «αντεπανάστασης» το βράδυ της 21ης προς 22α Οκτωβρίου 1923, μόλις τρεις ημέρες μετά την προκήρυξη εκλογών για τις 2 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους με σκοπό τη συγκρότηση Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης που θα ψήφιζε νέο Σύνταγμα. Στις 19 Δεκεμβρίου 1923, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’, κατόπιν σύστασης της επαναστατικής κυβέρνησης, αναχώρησε «υπό μορφήν αδείας» από την Ελλάδα. Τυπικά ο θεσμός της βασιλείας διατηρήθηκε, όμως ήταν προφανές ότι είχαν τεθεί σε κίνηση οι διεργασίες για την κατάργησή της.
Παράλληλα με το πολιτειακό ζήτημα, αντικείμενο συζήτησης στις τάξεις των μελών της «Επανάστασης του Στρατού και του Στόλου» υπήρξε η διαδικασία μετάβασης από την επαναστατική διακυβέρνηση στη δημοκρατική ομαλότητα. Υπήρχαν εκείνοι που υποστήριζαν ότι αυτό έπρεπε να γίνει το συντομότερο δυνατόν διότι η παράταση της κυβερνητικής κατάστασης που είχε προκύψει τον Σεπτέμβριο του 1922 θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα στη χώρα, συντείνοντας στην επιδείνωση του διχαστικού πολιτικού πνεύματος. Αντίθετα, άλλοι αντιμετώπιζαν θετικά τη διατήρηση της επαναστατικής κυβέρνησης για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ενώ οι πλέον ακραίοι επιχειρηματολογούσαν ακόμα και υπέρ της επιβολής ανοιχτής δικτατορίας στη χώρα, η οποία –εκτός των άλλων– θα απέκλειε τη μελλοντική επάνοδο των αντιβενιζελικών στην εξουσία.

Η ανακοίνωση παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο ο Ελευθέριος Βενιζέλος τοποθετήθηκε στα δύο διλήμματα που εκ των πραγμάτων αντιμετώπισε η «Επανάσταση του Στρατού και του Στόλου» και ειδικότερα τα πλέον σημαίνοντα στελέχη της. Η ανακοίνωση βασίζεται στη συστηματική χρήση πρωτογενών πηγών, κατά μείζονα λόγω της αλληλογραφίας που διατηρούσε ο Βενιζέλος από το φθινόπωρο του 1922 έως το τέλος του 1923, δηλαδή καθ’ όλο το διάστημα της παραμονής της επαναστατικής κυβέρνησης στην εξουσία.