Γιώργος Μπάτης - Ο ΘΕΡΜΑΣΤΗΣ 1934 - Δάφνη Πατακιά

Ο Μπάτης είχε γράψει αυτό το τραγούδι για τον γαμπρό του Ιωάννη Παπαλά. Τον άνδρα της κόρης του Ευθυμίας που ήταν θερμαστής με καταγωγή από τις Οινούσσες .

Στίχοι-Μουσική: Γιώργος Μπάτης
Ερμηνεία : Δάφνη Πατακιά
Βίντεο: Από την ταινία του Tony Gatlif, "Djam", (Μποέμικη Ψυχή) 2017

Μηχανικός στη μηχανή
και ναύτης στο τιμόνι
κι ο θερμαστής στο στόκολο
μ’ έξι φωτιές μαλώνει.

Αγάντα θερμαστάκι μου,
και ρίχνε τις φτυαριές σου
μέσα στο καζανάκι σου
να φτιάξουν οι φωτιές σου.

Κάργα ρασκέτα, ωχ, και λοστό
το Μπέι να περάσω
και μες του Κάρντιφ τα νερά
εκεί να πάω ν’ αράξω.

Μα η φωτιά είναι φωτιά,
μα η φωτιά είναι λαύρα
κι η θάλασσα μου τα `κανε
τα σωθικά μου μαύρα.

[OrpheusDionysus]

Καταπληκτικό τραγούδι, θα συμφωνήσετε, δωρικό, όπως ήταν το προπολεμικό πειραιώτικο ρεμπέτικο της παρέας του Μάρκου.
* στόκολο. Έτσι λέγεται το διαμέρισμα του πλοίου όπου βρίσκονται οι ατμολέβητες, το λεβητοστάσιο. Η λέξη είναι της ναυτικής ορολογίας και, όπως και τόσες άλλες, είναι δάνειο από τα αγγλικά (stokehold), αν και έχει υποστεί το απαραίτητο σουλούπωμα για να μπορεί να ειπωθεί στα ελληνικά χωρίς στραμπούληγμα της γλώσσας.
Η λέξη φιγουράρει σε πολλά λογοτεχνικά έργα με ναυτικό θέμα -ας πούμε στον Καραγάτση, και βέβαια σε γνωστά ποιήματα του Καββαδία που έχουν μελοποιηθεί. Γνωστότερο είναι η «Εσμεράλδα»: Ο παπαγάλος σου ‘στειλε στερνή φορά το γεια σου / κι απάντησε απ’ το στόκολο σπασμένα ο θερμαστής, διότι στο στόκολο δούλευαν και υπέφεραν οι θερμαστές. Θερμαστής ήταν και ο William George Allum του άλλου ποιήματος, για τον οποίο «όσοι είχανε στο στόκολο με δαύτον εργαστεί» λέγανε παράξενες ιστορίες.
* Η ρασκέτα είναι είδος ξέστρου. Επειδή το σωριασμένο κάρβουνο συσσωματωνόταν, χρειαζόταν να το ξεκολλήσει κανείς με τη ρασκέτα, που προφανώς είναι δάνειο από το ιταλικό raschietta (εδώ μερικές ιταλικές ρασκέτες οικιακής χρήσεως)
* Ο Μπέης δεν είναι οθωμανός αξιωματούχος αλλά ο Βισκαϊκός κόλπος, ο Μπέι οφ Μπίσκι του ποιήματος του Καββαδία. Επειδή ο Βισκαϊκός είναι φουρτουνιασμένος, οι μηχανές πρέπει να δουλεύουν στο φουλ, οπότε πρέπει να δουλεύει συνεχώς η ρασκέτα και ο λοστός για να τροφοδοτούνται με κάρβουνο τα καζάνια. Ότι πρόκειται για τον Βισκαϊκό το βλέπουμε και από το ότι το τέρμα της ταλαιπωρίας είναι, ακριβώς, το Κάρντιφ.
* Και ερχόμαστε στις «έξι φωτιές» που έχουν γίνει αφορμή να χυθεί πολύ μελάνι και ηλεμελάνι. Παλιότερα, η ρεμπετόφιλη πιάτσα είχε χωριστεί σε δύο στρατόπεδα, ανάλογα πώς άκουγαν τον στίχο -με τσι φωτιές ή με έξι φωτιές;
Πολλοί ακούνε το πρώτο, αλλά πέρα από το ότι ο Μπάτης δεν είχε ρίζες επτανησιακές ή σμυρνέικες για να λέει «τσι», το «έξι» υποστηρίζεται από τα πραγματολογικά.
Πολλά ατμόπλοια της εποχής είχαν πράγματι έξι εστίες. Όχι απαραιτήτως έξι καζάνια, που γράφεται συχνά, αλλά π.χ. δύο καζάνια με τρεις εστίες το καθένα, όπως το SS Nascopie εδώ. Όπως γράφει και κάποιος σχολιαστής στο γιουτούμπ: «Τα μονοπρόπελα φορτηγά καράβια με μια μηχανή δυο βαθμίδων, τις τυπικές ατμομηχανές των βαποριών του μεσοπολέμου, είχαν δυο καζάνια των τριών θυρίδων (πορτέλα-εστίες) έκαστο».
Προς επίρρωση, ο Κώστας Φέρρης έχει πει κι έχει γράψει ότι αφού άκουσαν τον δίσκο με υπερσύγχρονα μηχανήματα, κατέληξαν ότι και ο Μπάτης λέει «έξι». Το ίδιο λέει και στην αφήγηση που ακολουθεί -αν και εξίσου ισχυρό είναι το πραγματολογικό επιχείρημα.
Στα πάλκα τραγουδιόταν και μιαν άλλη στροφή, πρόσθετη, που αν κατάλαβα καλά τη σκάρωσαν εκ των υστέρων άλλοι και γι’ αυτό υπάρχει σε πολλές παραλλαγές, μία από τις οποίες:
Τι να σου κάνω πρώτε μου
δεν είναι για τα μένα
είναι τα κάρβουνα ψιλά,
τα τούμπα βουλωμένα.
Τούμπα είναι οι σωλήνες, οι χοντροί σωλήνες μεταφοράς αερίων στο καράβι. Κι όταν τα κάρβουνα είναι ψιλά, παίρνουν φωτιά αμέσως αλλά δεν δίνουν την πίεση που πρέπει.

[renavraila]

Αγαπώ πολύ αυτήν την πατρική μου... κληρονομιά.
Ευχαριστώ θερμά 🌹

[MrSinorist]

'Κατσε καλά' εκτελεση! Mπραβο σας.

[JKTVC]

Ο κυριος οταν αρχισε να τραγουδαει νομιζα πως αναστηθηκε ο Μπατης

[drakodontis]

εξαιρετικη ...δεν την ειχα ξανακουσει

[vanatheo]

Ο αείμνηστος ειχε γραψει αυτο το τραγουδι για τον γαμπρο του Ιωάννη Παπαλά.
Τον ανδρα της κορης του Ευθυμιας που ηταν θερμαστης με καταγωγή απο τις Οινούσες .

[sbenetatos]

Εξαιρετική η εκτέλεση.
Αλλα και η ανάρτηση.
Ξέρουμε μήπως ποιοι παίζουν εκτός από την Δάφνη;
Εχω την εντύπωση ότι ο βιολιστής μου είναι ο Γιάννης Ζαρίας