Η συμπτωματική ενίσχυση και η τιμωρία των λύσεων σε προβλήματα μεταβατικότητας

Κατσούγκρη Παρασκευή - Δανάη, Καραχάλιου Ελευθερία - Ηλέκτρα, Μέλλον Ρόμπερτ

Ομιλία στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Κοινότητας Ανάλυσης Συμπεριφοράς, 9-10 Δεκεμβρίου 2017, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. ΣΥΜΠΟΣΙΟ: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Στην παρούσα πειραματική εργασία ζητήσαμε από τα υποκείμενα να παίξουν στον υπολογιστή ένα παιχνίδι αντιστοίχισης σχημάτων, αφού είχαν μάθει ορισμένες συμμετρικές σχέσεις μεταξύ αυτών. Αναμέναμε ότι η ενίσχυση και η τιμωρία που παρείχαμε θα επηρέαζαν τη συμπεριφορά των υποκειμένων, κάτι που επαληθεύθηκε από τα αποτελέσματα. Αρχικά, ελέγξαμε αν τα υποκείμενα είχαν μάθει τις σχέσεις που διδάχθηκαν προηγουμένως. Στη δεύτερη φάση, ελεγχόταν αν θα “αναδυθεί” η μεταβατικότητα. Για όσους δεν εμφάνισαν μεταβατικότητα, αναζητήσαμε αν τηρούσαν κάποιον προσωπικό “κανόνα”, ως προϊόν συμπτωματικής ενίσχυσης. Ως συμπτωματική ενίσχυση ορίζουμε την αύξηση της πιθανότητας εκδήλωσης μιας συμπεριφοράς σαν αποτέλεσμα της χρονικής, αλλά όχι αιτιώδους, συνάφειάς της με την έλευση ενός ενισχυτή, ο οποίος δεν αποτελεί συνέπεια της εν λόγω δράσης. Στην τρίτη φάση, τιμωρούσαμε τον “κανόνα” τους, ενώ ενισχύαμε οποιαδήποτε άλλη επιλογή. Στις δύο τελευταίες φάσεις υφίσταται ο έλεγχος της γενίκευσης του χειρισμού· ούτε τιμωρούμε, ούτε ενισχύουμε.
Η συμπτωματική ενίσχυση δημιούργησε μια υποκειμενική μεταβατικότητα για το κάθε υποκείμενο, η οποία γενικεύτηκε αυτούσια και σε άλλα πλαίσια. Τα υποκείμενά μας, γενικώς, επηρεάστηκαν από την ενίσχυση και την τιμωρία που παρείχαμε ή δεν παρείχαμε σε κάθε φάση της πειραματικής διαδικασίας. Θεωρούμε επομένως, πως η μεταβατικότητα δεν είναι κάτι που οι άνθρωποι “έχουν ή δεν έχουν”, αλλά μία ιδιότητα που αποκτάται, διατηρείται ή μένει σε καταστολή, αναλόγως από το πώς αντιμετωπίζονται από το περιβάλλον οι δράσεις του ατόμου.