Ο επαναληπτικός έλεγχος και η τελειομανία σε σχέση με την κοινωνική τιμωρία

Λαδάς Χαράλαμπος, Μέλλον Ρόμπερτ

''Η μελέτη των συμπεριφορών ελέγχου σχετικά με την ορθότητα των πράξεων και η σχέση τους με την κοινωνική τιμωρία''

Ομιλία στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Κοινότητας Ανάλυσης Συμπεριφοράς, 9-10 Δεκεμβρίου 2017, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. ΣΥΜΠΟΣΙΟ: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ: EΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η εξέταση της σχέσης των συμπεριφορών ελέγχου σχετικά με την ορθότητα της επίδοσης, κοινώς «τελειομανία», με την κοινωνική τιμωρία. Με βάση την ανάλυση της συμπεριφοράς ως «τελειομανία» ορίζεται η ενισχυτική αποτελεσματικότητα που αποκτούν οι ελεγκτικές δράσεις, όταν μέσα από αυτές τερματίζονται τα δυσάρεστα ερεθίσματα του «λάθους», προκαλώντας ανακούφιση. Υποθέτουμε ότι τα αυτόματα ερεθίσματα που παράγονται από τον έλεγχο και συσχετίζονται με τον τερματισμό των λαθών αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης παρόμοιων δράσεων στο μέλλον.
Μέσα από μια δοκιμασία αντιστοίχησης σχημάτων ως προς το μέγεθος σε υπολογιστή, διερευνήθηκε αν η πιθανότητα εκδήλωσης ελεγκτικών δράσεων θα αλλάξει ανάλογα με την ανατροφοδότηση σχετικά με την επίδοση. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ενώ τα υποκείμενα γνώριζαν ότι η αξιολόγηση των απαντήσεων γίνεται με βάση την επίδοση, σε κάποιες φάσεις, αυτή γινόταν με βάση τον αριθμό των ελεγκτικών δράσεων που προηγήθηκαν.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όταν οι λιγότερο ελεγκτικές δράσεις τερματίζουν τις απειλές τιμωρίας, αργά ή γρήγορα, ανάλογα με το προηγούμενο ιστορικό του ατόμου, τα αυτόματα ερεθίσματα αυτών καθίστανται σήματα ασφάλειας κι έτσι οι πιο «παρορμητικές» συμπεριφορές τείνουν να εκδηλώνονται συχνότερα. Αντιθέτως, όταν περισσότερες ελεγκτικές δράσεις τερματίζουν τις απειλές, τα αυτόματα ερεθίσματα αυτών των δράσεων καθίστανται σήματα ασφάλειας και οι «τελειομανείς» συμπεριφορές τείνουν να εκδηλώνονται συχνότερα. Με τη μακροπρόθεσμη έκθεση των υποκειμένων στην εκάστοτε φάση η συμπεριφορά τους προσαρμόστηκε, ώστε να είναι αποτελεσματική.
Η παραπάνω έρευνα ευνοεί τη μελέτη δύο θεωρητικά διαφορετικών φαινομένων με βάση τις κοινές αρχές της αρνητικής και θετικής ενίσχυσης, καθώς και της εξάλειψης της ενίσχυσης.