Η Αρχαία Ελληνική Αστρονομία - ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΚΠΟΜΠΗΣ 18ης-10-2024

Από τα βάθη της προϊστορίας οι Έλληνες αναπτύσσουν ασταμάτητα μια ιδιαίτερη σχέση με τον ουρανό και τα ουράνια σώματα. Σε μια πρώιμη ανθρωπική προσέγγιση, αντιλαμβάνονται αυτό που τους περιβάλλει ως έναν υπέρτατο διάκοσμο που τον ονομάζουν Κόσμο· δηλαδή γεμάτο στολίδια, τα οποία πολύ σύντομα αρχίζουν να τα ονοματίζουν και να τα αναγνωρίζουν με βάση τα χαρακτηριστικά τους, αλλά και την επίδραση που είχαν στις ζωές των ανθρώπων, ξεκινώντας έτσι την συναρπαστική πνευματική περιπέτεια αυτού που, πάλι αυτοί, ονόμασαν Αστρονομία.

Την προαιώνια αυτή σχέση αποτύπωσαν στα έργα τους με μουσικό τρόπο πρώτοι οι μυθοπλάστες της ασύλληπτης Ελληνικής Μυθολογίας, και μαζί οι ύψιστοι των ποιητών, τότε που ανέτελλε ο πολιτισμός μας. Η Γαία και το Κοσμικό αυγό, ένα δίλημμα αιτιότητας (τί αλήθεια υπήρξε πρώτο), συνιστούν το επίκεντρο του κοσμολογικού μοντέλου των αρχαίων. Οι πρώτες θεότητές τους, από τις οποίες γεννήθηκαν οι επόμενες, αλλά και το φως και το σκότος και ό,τι προέκυψε από τη σμίξη τους, ήταν ο Ουρανός και η Γαία.

Οι Ορφικοί ύμνοι του τέλους της 2ης χιλιετίας επικαλούνται των άστρων το "ιερόν σέλας", και αναφέρονται ήδη από τότε σε κυκλωτικές κινήσεις σε επταφωτισμένες ζώνες (πλανητικές σφαίρες) "περί τον θρόνον" (πρώιμος γαιοκεντρισμός), και θεωρούν πως αυτά με τη λάμψη τους "των θνητών καθορίζουν την θεϊκή πορεία". Και αμέσως μετά ο μέγιστος των ποιητών Όμηρος και μαζί ο εμβριθής Ησίοδος και στη συνέχεια και άλλοι, γεμίζουν τα έργα τους με αναφορές σε άστρα, αστερισμούς και ουράνια φαινόμενα, όπως οι εκλείψεις. Περιγράφουν επίσης την αξιοποίησή τους από τους ανθρώπους στη ναυσιπλοΐα και τη γεωργία, αλλά και στην εξήγηση της ψυχικής διάθεσης και της πορείας των πραγμάτων.

Στη συνέχεια μεγάλοι φιλόσοφοι και ταυτόχρονα αστρονόμοι, μαθηματικοί και φυσικοί, όπως ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων, και βεβαίως ο Αριστοτέλης, συστηματοποιούν τη γνώση, διατυπώνουν θεωρίες για τα επουράνια και τα μετέωρα και θέτουν τις επιστημονικές βάσεις με τις οποίες θα προχωρήσει ο κόσμος για τις επόμενες κοντά δύο χιλιετίες.

Από τον 4ο αιώνα αρχίζουν να ανατέλλουν οι μεγάλοι αστέρες της αστρονομίας, όπως ο Αρίσταρχος, ο Εύδοξος, ο Μέτων και ο Κάλλιπος, ο Ερατοσθένης, ο Ίππαρχος και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος και πολλοί άλλοι, οι οποίοι θέτουν την Αστρονομία σε επιστημονικές βάσεις, ενσωματώνουν στοιχεία που είχαν αναπτυχθεί από άλλους λαούς, αναπτύσσουν εκπληκτικά όργανα τα οποία τους επιτρέπουν να μετρούν με ακρίβεια και να κάνουν προβλέψεις, και τελικώς αφήνουν πνευματική παρακαταθήκη που καθόρισε την εξέλιξη της Αστρονομίας επί αιώνες και συνεχίζει να μας πλουτίζει μέχρι σήμερα.

Η Αστρονομία που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε από τους Έλληνες, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι την αρχή του Βυζαντίου, αποτέλεσε το θέμα της εκπομπής των ΦΥΣΙΚΩΝ της 18ης Οκτωβρίου 2024. Φιλοξενούμενος του Φυσικού Σπύρου Α. Κάνουρα ήταν ο καθηγητής Αστρονομίας Στράτος Θεοδοσίου. Η εκπομπή θα μεταδοθεί σε επανάληψη την Τρίτη 22 Οκτωβρίου, στις 21:30 ώρα Ελλάδας.