Clematis vitalba ή Κληματίς η λευκάμπελος ή και Αγράμπελη η λευκάμπελος (κληματσίδα)

Η Clematis vitalba είναι ένας αειθαλής, πολυετής αναρριχώμενος θάμνος ή πόα, με αυλακωτούς, ισχυρούς, καστανωπούς βλαστούς, ύψους 6-9 μ. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Θα την συναντήσουμε σε φράκτες, θαμνότοπους, φρύγανα, πετρώδεις βουνοπλαγιές και σε ξέφωτα δασών, με προτίμηση στα πλούσια αλκαλικά εδάφη, από τα 200 μέχρι τα 1500 μέτρα. Ανήκει στην οικογένεια Ranunculaceae. Το γένος Clematis περιλαμβάνει περίπου 300 είδη των εύκρατων και υποτροπικών περιοχών, από τα οποία 5 φύονται στην Ελλάδα (Clematis flammula, Clematis vitalba, Clematis viticella, Clematis cirrhosa, Clematis elisabethae-carolae).
Κοινές ονομασίες: Αγράμπελη, Αμπελίδα , Αγριαμπελίδα , Αμπελίνα, Κληματσίδα, Κουρπενιά, Χελιδονιά. Στην αγγλική βιβλιογραφία ως Old man’s beard, Travellers’s Joy, Evergreen clematis.
Τα φυλλοβόλα φύλλα του φυτού είναι πτερωτά, αντίθετα, σύνθετα, με μεγάλο μίσχο και με 3-5 φυλλάρια ωοειδή-λογχοειδή, οξύληκτα, στην βάση καρδιοειδή, με μήκος 5-9 εκ.
Τα χνουδωτά αρωματικά άνθη είναι ωχρόλευκα, είναι αρρενο-θήλεα, μασχαλιαία, με λεπτό άρωμα πικραμυγδάλου. Ο κάλυκας είναι ακτινωτός, με 4-5 χνουδωτά σέπαλα, με πολλούς στήμονες. Έχει πολλούς στύλους, λευκούς και πτερωτούς. Ανθίζει από τον Ιούλιο έως και τον Αύγουστο. Οι καρποί είναι αχαίνια με κοκκινωπά σπέρματα και βρίσκονται σε ταξιανθίες, οι οποίες έχουν μακριές μεταξένιες απολήξεις που, όλες μαζί, δίνουν τη χαρακτηριστική εμφάνιση της γενειάδας του γέρου (Old man’s beard). Οι αυλακώσεις κατά μήκος των στελεχών του Clematis vitalba γίνονται εύκολα αισθητές κατά το χειρισμό του φυτού. (Μοιάζει με το Clematis flammula και το Clematis viticella).
Αυτό το είδος τρώγεται από τις προνύμφες ενός μεγάλου εύρους σκώρων.
Τα φύλλα είναι αναλγητικά, διουρητικά, αντιμικροβιακά και αντιφλεγμονώδες. Οι βραστές ρίζες και οι μίσχοι χρησιμοποιούνται ως θεραπεία για την φαγούρα. Τα φύλλα του φυτού χρησιμοποιούνται, επίσης, εξωτερικά υπό τη μορφή καταπλάσματος για την αντιμετώπιση του πόνου των ρευματισμών, των αρθριτικών, των δερματικών εξελκώσεων (πρόσωπο, μύτη, μάτια) και του κνησμού (φαγούρα).
Όταν εφαρμόζεται στα ρουθούνια, ο χυμός των φυτών έχει χρησιμοποιηθεί για να ανακουφίσει τις ημικρανίες, αλλά μπορεί επίσης να καταστρέψει τις βλεννογόνες μεμβράνες. Το φυτό δεν πρέπει να λαμβάνεται εσωτερικά επειδή είναι δηλητηριώδες.
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιείται για την θεραπεία εξανθημάτων του δέρματος, των διογκωμένων αδένων, των ρευματισμών και στην ανδρική σεξουαλική δυσλειτουργία, τις ημικρανίες αλλά και τα τσιμπούρια.
H κατανάλωση ειδών αυτής της οικογένειας προκαλεί ναυτία, εμετό, ζαλάδα, σπασμούς ή παράλυση. Αναφέρεται ότι όλα τα είδη του γένους Clematis είναι μάλλον τοξικά λόγω της σύστασης τους. Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν την τοξίνη Anemonin. Η ανεμονίνη είναι μια ένωση που βρίσκεται στα φυτά της οικογένειας Ranunculaceae.
Οι χυμοί του φυτού ερεθίζουν το δέρμα και προκαλούν εξανθήματα και φουσκάλες. Η κατάποση του φυτού προκαλεί φλεγμονή στο στομάχι και στο έντερο.
Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από την Anemonin είναι η ερυθρότητα και αίσθηση καψίματος του δέρματος. Προκαλεί έντονο πόνο στο στόμα, εάν το φάτε! Ο ερεθισμός του δέρματος είναι ήπιος ή διαρκεί μόνο λίγα λεπτά. Ο τρόπος εισόδου είναι μέσω του δέρματος, κατάποσης ή εισπνοής.
Οι μέλισσες επισκέπτονται τον Ιούλιο το φυτό Clematis cirrhosa για το νέκταρ τις μεσημεριανές ώρες και την άσπρη γύρη του.
Το όνομα του γένους Clematis προέρχεται από τη λέξη "κλήμα", λόγω των περιελισσόμενων βλαστών του.
Το όνομα του είδους vitalba (vitae =ζωή + alba = λευκό) μας δείχνει την απόχρωση του χρώματος.