Ο ΖΗΤΡΑΣ [Αφηγηματικό τραγούδι Ηπείρου] ~ Βασίλης Κολοβός

Παλιό διηγηματικό -αφηγηματικό Ηπειρώτικο τραγούδι του 18ου αιώνα που έχει τις ρίζες του σε άλλο ακριτικό τραγούδι και αποτελεί αποσπασματικό μέρος με ελλιπείς στίχους, μιας από τις πολλές παραλλαγές που υπάρχουν στον ευρύτερο χώρο της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας.
Χορεύετε από άνδρες και γυναίκες με τον ίδιο κυκλικό και ρυθμικό σχήμα με τον χορό ''Φεζοδερβέναγας'' της περιοχής του Ν. Ιωαννίνων (Κόνιτσας και Ζαγοροχωρίων) και Άρτας.
Είναι διπλός χορός και έχει δυο μέρη, τα οποία μεταξύ τους εναλλάσσονται διαδοχικά.
Το πρώτο μέρος είναι οργανικό και έχει γρήγορο τετράσημο ρυθμό(4/4). Στην περιοχή Γρεβενών όμως (Δοτσικό, Φιλιππαίοι) τραγουδιέται ως καθιστικό του τραπεζιού, το βράδυ της παραμονής του γάμου, το Σάββατο, όταν μαζεύονται όλοι οι καλεσμένοι.
Επίσης ο Claude Fauriel αναφέρει ότι είναι θεσσαλικό τραγούδι που το προτιμούσαν οι βοσκοί της Πίνδου και των Γρεβενών.
Το τραγούδι αποτελεί μια ακόμη από τις πολλές λαϊκές παραδόσεις που εξυμνούν τη δράση και τη ζωή του Πάνου Ζήτρα ή Ζήδρου ή Ζήτρου, ο οποίος καταγόταν από τη Βόρεια Θεσσαλία και ήταν γιος παλιάς οικογένειας της Ελασσόνας.
Ο ίδιος ήταν ο αρχαιότερος από του οπλαρχηγούς του Ολύμπου, και με την πλούσια δράση του (1720-1770) ως κλέφτης η ως αρματολός, ήταν το φόβητρο των Τούρκων.
Ως περιοχή δράσης του θεωρείται η Επαρχία Ελασσόνας ενώ κατά μια άλλη εκδοχή είχε το αρματολίκι των Γρεβενών.
Πάντως επειδή προκαλούσε μεγάλο φόβο και τρόμο στους Τούρκους, διατηρούσε πάντα ελεύθερη την περιοχή του.
Μεταξύ των άλλων επαναστατικών δραστηριοτήτων του αναφέρεται και η συμμέτοχη του σε μια εξέγερση κατά των Τουρκαλβανών, που έγινε το 1765, καθώς και στα Ορλωνικά.
Το περιεχόμενο του τραγουδιού είναι κοινωνικό και αναφέρεται στο γάμο του γιου του Ζήτρα, με σκοπό να εξυμνήσει την γενναιότητα και την ευγένεια του πρωτοξάδερφού του ή, όπως αναφέρεται αλλού του ψυχογιού του Λάππα που πήγε στον γάμο ακάλεστος.
Πολύ συχνά στις διάφορες παραλλαγές του τραγουδιού παραλλάζουν τα πρόσωπα του Ζήτρα ή του πρωτοξαδέρφου του αλλά το σταθερό του μοτίβο είναι ότι κάποιος πηγαίνει ως ακάλεστος επισκέπτης και αλλού συμφιλιώνονται οι πρωταγωνιστές αλλού όχι.
Μάλιστα σε μια θεσσαλική παραλλαγή, που είναι ακόμη γνωστή στο Πύθιο Ελασσόνας, ο Ζήτρας σκοτώνει τον ψυχογιό του Λάππα.
Παρόμοια θεματολογική παραλλαγή με το πιο πάνω μοτίβο του ακάλεστου Γιάννη, που πάει στο γάμο των βασιλιάδων της Αρμενίας και των Τρικάλων, συναντάται και σε ένα ακριτικό τραγούδι των Αγράφων που χορεύεται με τον γαμήλιο ''Κλειστό'' χορό με αργή και γρήγορη ρυθμική αγωγή.
Επίσης μια άλλη παραλλαγή, που αρχίζει με το στίχο ''Ου Γιάννης κάνει τη χαρά'' τραγουδιόταν παλαιότερα, το βράδυ του Σαββάτου, στο γαμήλιο γλέντι του γαμπρού στην περιοχή της Δωρίδας.
Ανάλογες θεματολογικές αναφορές υπάρχουν και σε άλλα ακριτικά τραγούδια με τετράσημο ή επτάσημο ρυθμό, όπως στα τραγούδια ''Ο Γιάννης μας παντρεύεται'' (4/8) της Στερεά Ελλαδας (Αττικής), ''Ο Κώστας κάνει νια χαρά'' (7/8) ''Ο Κωνσταντής παντρεύεται'' (4/8) κ.α.

Στίχοι :

Ο Ζήτρας κάνει μια χαρά
καημένε Ζήτρα μου,
χαρά του ψυχογιού του.
Όλον τον κόσμο τον καλεί,
καημένε Ζήτρα μου,
στη γη την ξακουσμένη.
Μόνο το Ζήτρα δεν καλεί
καημένε Ζήτρα μου,
τον πρωτοξάδερφό του.
Κι ο Ζήτρας πάει ακάλεστος,
καημένε Ζήτρα μου
και χώρια απ’ του άλλους.
Σα που καθόνται οι ακάλεστοι,
καημένε Ζήτρα μου
και που οι καλεσμένοι;
Δεξιά καθόνται οι ακάλεστοι,
καημένε Ζήτρα μου,
ζερβά οι καλεσμένοι.
………………………………......
Και τοτ’ αγκαλιαστήκανε...

Έπαιξαν οι μουσικοί :

Κλαρίνο : Πέτρο-Λούκας Χαλκιάς
Βιολί : Αχιλλέας Χαλκιάς
Λαούτο : Βασίλης Κατράκος
Nτέφι : Νίκος Κοντός

Το ακουστικό και φωτογραφικό περιεχόμενο αποτελούν προσωπικό έργο των δημιουργών στους οποίους και ανήκουν.
Το βίντεο δεν χρησιμοποιείται για εμπορικούς σκοπούς αλλά μόνο ως πολιτιστική αναφορά.
Δεν αποκομίζω και δεν επιθυμώ κανένα κέρδος από αυτό.