Кетбұға

«Тарих тағылымы Сапар Ысқақовпен» жобасының кезекті санында – Кетбұға туралы әңгіме тарқатпақпыз. Қазақ тарихында Кетбұғаның есімі ержүрек батыр, дәулескер күйші, қабырғали би, әділетті хан кеңесшісі ретінде белгілі. Найман тайпасынан шыққан Кетбұғаның «Ақсақ құлан» күйі тарихтан жеткен ұлы мұра.
Көптеген тарихи деректерде Кетбұғаның өмір сүрген кезеңі туралы әртүрлі нұсқалар айтылады. Дегенмен оның Шыңғысхан заманында өмір сүргендігі анық. Моңғолдардың әскери жорықтарынан соң, дешті қыпшақ даласына Жошыхан иелік еткен. Осы тұста басқыншылық жорықтарға белсене қатысып, ірі әскери басшылық қызмет жасаған Кетбұға бабамыз. Яғни, моңғол шапқыншылығынан кейін Қыпшақ даласында құрылған жаңа мемлекет – Жошы ұлысының негізін қалаушы ретінде тарихқа енді. Жошы сынды ханның кеңесшісі, ақылман абызы Кетбұға бабамыз дешті қыпшақтың ұлық биі, ел ағасы. Ендеше түбі бір түркіге ортақ Кетбұға бабамыз туралы видеожобамызды көріп, абыз мемлекет қайраткері болған тұлғаның өмірінен қызықты деректерді көре отырыңыздар.

[Ainyridze]

Я тоже один из прямых потомков Кетбуги. В моем родном городе Жазказгане установили памятник ему. И открыл памятник мой родной дядя 🙏🔥Горжусь!

[ЖандосБекмухамед-др]

Теріс таңбалы Найман Домбаул ұлы Кетбұқа арғы атамыз.Сатый ұрпағы ШҚО Шұмғора

[ДауренАлтынбеков-ьф]

Кетбуға ноян соғыста керемет жетістікке жеткен мынағыз батыр, бір ақ Египетте үлкен қателік жассаған, Мөңке хан қайтыс болып, қалың әскердің үлкен бөлігі Хулагу ханнмен Мөңкенің өліміне қатысты Қарақорым қаласына кеткен, өйткені тақ таласы кезінде жан-жал шығып қалса, Құлағыуға басқада ханзадалармен сайысқа түсү үшін, көп әскер қажет болған, Құбылай қытайда соғысып жатқан, Арықбұғы маңғол империясының астанасы Қарақорым қаласында өзін хан сайлауы мүмкін еді, Шағатай ұрпақтары, Үгедей ұрпақтарыда, тақ таласында өздерін хандық орында көргісі келген, соғыс шығып кетүі әбден мүмкін еді, таққа отырмассада, өзі жаулап алған жерлерін иемденіп қалыу мақсатында Құлағу хан, әскердің басым бөлігін өзімен бірге ертіп кеткен, ал Игипетке дейін Құлағу өзі басқарған шайқастардың бәрінде жеңіске жеткен, Кетбуға ноян аз ғана қалған әскермен еш дайындықсыз, жер мәселесін қарастырмай, басқа Шыңғыс хан нояндары секілді, тексерү жұмыстырын жүргізбей, Құлағудан ханнан қосымша жассақ күтпей, Мөңке хан азасына қатысты, қаралы күндерді жассамай, аз ғана әскермен, алдыда болатын шайқастың жөн-жосығын, егжей-тегжейін білмей, Египет әскеріне қарсы шықан, Құтыз сұлтан Хұлағудың кеткенін, әскердің басым бөлігінің Хұлағумен моңғолияға кеткенін естіп, бірден іске көшкен, Айын-Джалут даласында Кетбуға ноян өзіне тым тиімсіз жағдайда соғысып, оған қосса, еш бір маневыр жассамай, аз әскермен шабуылға шығып, Египетіктердің керемет құрған қақпанына түсіп, быт-шыт болып жеңіліп, соңында өзі қолға түскен, сондай тиімсіз жағдайдың өзінде Кетбуға әскері, керемет батырлық көрсетіп, сол уақытқа дейін жеңілмеген, жеңімпаз армияның керемет рухын көрсете білген, шайқас кезінде моңғолдарға қарсы тұра алмай, қаша бастаған Египеттік Мамлүк әскеріне Құтуз сұлтан айқайлап, ұран тастап қашып жатқан әскерді қайтарып алған, керемет қоршауға түскен Кетбуға әскеріне соғысыу тым қиын болған, Шыңғыс ханның басқада түмендері, өзінен анағұрлым көп әскермен соғысқанда, алдымен жағдайдың анық-қанығын қарастырып барып, шайқасқа бірақ кірген, шайқас кезінде керемет маневырлер жассап, қарсыластарын есенгіретіп тастаған, соның арқасында қарыластарының қатарын бұзып, жеңіске жете білген, мысалы-1223жСүбедей, Жебе әскері 30000-мыңдық қолмен Хорезім жерінен Кавказ даласынан өтіп, біріккен Қыпшақ, Алан әскерін алдап екіге бөліп алып, соңында екі жақтыда талқандап тастаған, одан өтте 30000-мыңдық Грузин әскеріне бетпе-бет келіп, олараға ойсырата соққы беріп, соғыс кезінде маневыр жассап, соңында жеңіске жеткен, одан жүре Қыпшақтарды қуалап жүріп, орыс жерінен бір ақ шыққан, Қалқа өзенінің арыжақ-
беріжақ аймағында болған шайқаста, 80000-мыңдық біріккен Орыс, Қыпшақ әскерін 25000-мыңдық әскермен быт-шыт қылып талқандап, керем жеңіске жеткен, тіпті оларға тиімсіз жағдайдың өзінде...өйткені Сүбедей сол тұста керемет маневыр жасай алған, жер жағдайын қарастырп, соғыс кезінде өзінен 3-есе көп әскерді, алдаусыратып, өтірік шегініп, оларды жеңіл-желпі жеңістермен қуантып, қашақан маңғолдарды қуалатып, қуалап келе жатқан қалың әскерді, өзіне тиімді жерге алып келген, қашқан маңғолдарды қуалаған, Орыс, Қыпшақ әскері, сақадай дайын, тың тұрған Сүбедей әскерінің алдынан бір ақ шыққанын білмей қалған, 5000-мың әскермен Жебе ноянды жасырып қойған, белгі берілген кезде дайын тұр деп, өзі Орыс, Қыпшақ әскеріне бірден соққы берген, Сүбедей әскеріне қарсы тұралмаған орыс, қыпшақ әскері, быт-шыт болып жеңіліп, қашып, артында түк түсінбей енді-енді соғысқа қосылып жатқан әскерді, қашқан атты әскер қағып-соғып, құлап жатқандарын таптап, масқара болған...жалпы қашқан әскер, тығылып жатқан Жебе әскеріне соқтығысып быт-шыт болып жеңіліп, тарихта ешкім көлденең келе алмайтын керемет жеңіске жеткен...ал енді Байдар туралы-Лигница қаласының түбінде Неміс, Поляк біріккен тефтон орденімен марапатталған рыцырларын, шайқаста керемет маневыр жассап, анағұрлым аз әскермен оларды толықтай талқандап, керемет жеңіске жеткен...Игипетте, Айын-Джалут даласында қазіргі жағдаймен айтсақ екі қазақ баласы, бір-біріне қарсы келген, Қыпшақ руынан шыққан Египеттік мамлүк әскерінің қолбасшысы Бейбарыс, Найман руынан моңғол әскерінің қолбасшысы Кетбұға ноян, сол Айын-Джалуыт соғысында қолбасшы Бейбарыс керемет ерлік көрсеткен, шайқас кезінде, соғыса шегініп, Құтыз сұлтан жасырынып жатқан таулы өңірге, Кетбұға әскерін алып келген, тығылып жатқан Құтыз сұлтан әскері сол таулы, тасты жерде ойда-жоқта, маңғолдарға тапперіп әскерін қоршауға алған, Кетбуға әскері ешқандай маневыр жасай алмаған, тіпті қолайсыз жағдайға түсіп, аз әскерімен ортада қалып қалған, соның өзінде керемет соққы беріп, Құтыз сұлтан әскері қаша бастаған, сұлтан ұран тастап, айқайлап, әскер қатарын қалпына келтіріп үлгерген, қоршауға түскен Кетбуға әскері быт-шыт болып жеңілген...бір деректерде Кетбұға ноян сол жерде ерлікпен қаза болды делінеді, ал бір деректерде қолға түсіп, тұтқындалып, шатырда отырған Құтуз сұлтанның алдында дөрекі сөйлеп, айыпталып сол жерде басы шабылды делінеді...қырғын-соғыста қорқуды білмеген ер жүрек Кетбуға ноян, Сұлтанның алдында да ештемеден қорықпаған...тек қана құрықа түсіп, сол замандағы жеңімпаз армияны шарасыз жағдайға түсіріп, құртып алғанына өлердей өкінген шығар, Құтыз сұлтанды балағаттап, тіл тигізүіде сол себептен болыуы мүмкін...

[куатаскаров-уе]

Музыканын дауысын баспадындарма-тук естилмейди

[akylbek]

Кетбұқа-Терістаңбалы болып аталған, үйткені таңба таоатқан Найман рударына, өзінін тікелей ұрпақтары Қазыр Шығыс Қазақстан да және Абай облысында тұрады

[ТоремуратАбдыкаримов]

Шынгысханды казах деп едиккой иле алатаудан шыккан киан деп енди монгол деп корламай таразылап барып айтса дырыс болар еди жол бастаган агаларымыз артурли айтаберсе суйким кетедигой сараптап барып ифирге шыкса

[БахытбекКалимаханов-шг]

Шынгысхан аскери кимдер болган, найман, кыпшак, усиндер,сонда Шынгысхан калай Монгол болады галымшы киси Шынгысхан казах оган дау жок

[Pawron]

Музыка тым катты естилип, создер жонди естилмейди.

[uuurrr]

Кетбука балталы баганалыдан шыккан дейды

[Өткенжылмен]

Күнні-ің са-а-ян, ода-ан алға-аа

Жерді-ің шөбі-ін, ті-ірі-ілге-ен

Тәңі-ір жара-а-ған, ад-ам болы-ып

Баты-ыр өске-ен, Кетбұғанның,

Найза-а өткі-ір, Ойы-ы қы-ызыл

Жерді-і а-алып, қала-а-ларды

Өртке-ен-ме-ен, жауынге-ер

Жауы-ыз ада-ам құға-ан,

Кетбұға-а баты-ыр болға-ан.

[yerlanmukhamedeyev]

добра даусын алып тастауга болама, естiлмей тур

[VazAndChevrole-ASTANA]

Кетбука Жезказгандыки соны естеринде сактап алындар корип отыргандар !

[ИдрисКокибасов]

Бул шежірені абыз классик жазушы Қабдеш ақсақалдан сурау керек ол кісі көп зертеген

[ARAQAZAQ]

Кетенің өз тарихы орасан найманмен шатастырма біреу тапсырыс берген осылай былықтырып айт деп.Кетелер өз тарихын сенен жақсы біледі. Лаға берме.

[Dabihos]

Мәтінді алдын ала қағаз бетіне түсіріп, содан жаттап алып айтқанда жақсы шығар еді. Орысша ойлап қалыптасып қалған адамдарға қазақ сөйлемдерін "құрастыру" оңай емес. Жастарға жол бергісі жоқ осы кісінің, сондықтан Кетбұқа бабамыз туралы бейне де шолақ шыққан. Тағы айта кетер нәрсе, ол - найман тайпасы деп кемсітіп жіберген. Негізі "Найман мемлекеті" деп айтуы тиіс еді. Мемлекетсіз хан бола ма? Найман мемлекетінің үлкен болғаны сонша, қаншама халықтардың арасына сіңіп кеткен. Бағаналы Балталы Ұлытауға Жошы ханға үлестіріп жіберген.

[daumalik]

Музыка келергі жасап тур. Адам сойлеп жатқанда кедергі жасаткызып

[nurqagan]

ШЫҢҚҰЗ ҚАҒАН керей елінің меркіт тайпасынан. Тоқтабектің бел баласы..ол уақытта барміз түрк деп аталғамыз.. шыңқұз қаған Үлытауда Алашахан кесенесі сол кісінкі. АЛАШ деген ел халық деген сөзбен бірдей сөз.

[altynayoronbaeva]

Кет Бугу а не Кет Бука он был из рода Бугу

[БакытАкимов-щэ]

КЕТБУГУ наймандарга тиешеси жок Бугу уруусунун ханы

[МанатСкаков]

шыңғысқанның əкесі қыпшақ тардыңалып келген мыңқұлдарының бірі емеспе наиманға сіңген