Γαϊδουράγκαθο ή σίλυβο το μαριανό (Silybum marianum) σε βραχώδη όχθη του ρέματος της Αγ. Αικατερίνης

Το Silybum marianum είναι ένα διετές ποώδες φυτό, αυτοφυές και με ευρεία εξάπλωση στις περιοχές γύρω από την Μεσόγειο. Το συναντάμε κυρίως σε ακαλλιέργητες περιοχές, σε χερσότοπους, σε ορεινές και πετρώδεις περιοχές αλλά και σε πεζοδρόμια ή στην άκρη της ασφάλτου. Φυτρώνει σχεδόν παντού... Ανάλογα με την περιοχή θα ακούσουμε να το λένε: γαϊδουράγκαθο, κουφάγκαθο, αγκάβατος, κάρδος, σίλυβο, γαλατοαγκάθι.
Στην αγγλική βιβλιογραφία το συναντάμε ως milk thistle ή Mary thistle. (Σύμφωνα με μια σαξονική παράδοση τα λευκά σημάδια στα πράσινα φύλλα του, προκλήθηκαν όταν έπεσαν πάνω στο φυτό σταγόνες από το γάλα της Παρθένου Μαρίας! Έτσι και Mary thistle, αγκάθι της Μαρίας). Ανήκει στην οικογένεια Asteraceae (Αστερίδες) ή Compositae (Σύνθετα).
Την δύσκολη περίοδο του χειμώνα έχει τη μορφή μιας μεγάλης ροζέτας αγκαθωτών φύλλων πάνω στο χώμα, από όπου την Άνοιξη (Απρίλιος - Αύγουστος) ορθώνεται ραβδωτό και τριχωτό στέλεχος που μπορεί να φτάσει ακόμη και τα δύο μέτρα. Το ριζικό του σύστημα είναι κάθετο.
Τα φύλλα με μήκος έως 40 εκ. είναι άμισχα, χωρίς χνούδι και έχουν χρώμα στιλπνό πράσινο, με λευκές φλέβες και γλαυκές κηλίδες. Στην περιφέρειά τους είναι κυματοειδή ή έντονα λοβωτά και καταλήγουν σε κίτρινα αγκάθια. Στη βάση του φυτού είναι μεγάλα, ανοιχτοπράσινα και έχουν μίσχο. Τα ανώτερα φύλλα περιβάλλουν το βλαστό κατ’ εναλλαγή.
Το σωληνοειδές άνθος του, με διάμετρο 3 έως 8 εκ., είναι στρογγυλό σαν σφαίρα, με αγκάθια, με μακρύ μίσχο και έχει ροζ-μωβ χρώμα. Τα εξωτερικά βράκτια του κεφαλιού είναι πλατιά ωοειδή και η άκρη τους καταλήγει σε κίτρινο αγκάθι, μήκους 2-5 εκ. Ο καρπός είναι μαύρο αχαίνιο, στιλπνό, μήκους 6-7 χιλ. με στεφάνη τριχών μήκους 2 εκ.
Η αναφορά του ξεκινά, ήδη, από τον 4ο αιώνα π.Χ. από το Θεόφραστο, που το ονομάζει Πτέρνιξ, και πιο μετά ο Διοσκουρίδης το θεωρεί επουλωτικό των πληγών. Χρησιμοποιήθηκε μέσα στους αιώνες και από την αρχαιότητα και ως φαγώσιμο και ως φαρμακευτικό φυτό: Οι νεαροί βλαστοί τρώγονται ως λαχανικό, οι ρίζες όπως τα ρεπάνια, τα φύλλα τα πρόσθεταν στις σαλάτες, το χρησιμοποιούσαν για ηπατικές διαταραχές ή ως αντίδοτο σε τοξικές ουσίες του ήπατος (ειδικά για τις δηλητηριάσεις από το μανιτάρι Amanita phalloides). Συλλέγονται στο τέλος του καλοκαιριού κυρίως οι σπόροι από τα άνθη του που έχουν και τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε δραστικές ουσίες. Κόβουμε το κεφάλι από τα γαϊδουράγκαθα όταν έχουν ξεραθεί καλά μετά βγάζουμε του σπόρους από το κέντρο και τους αφήνουμε να ξεραθούν. Μια επίσκεψη προσεκτική σε ένα φαρμακείο, θα μας φέρει σε επαφή με πολλά παρασκευάσματα από εκχύλισμα του φυτού.
Το Silybum marianum, συγκεκριμένα, περιέχει το φλαβονοειδές σιλυμαρίνη, το οποίο θεωρείται ότι συμβάλλει στην προστασία του ήπατος, αλλά έχει και αντιοξειδωτικές, αντιιικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Περιέχει, επίσης, τυραμίνη, ισταμίμη, κινικίνη, φλαβονικά γλυκοσίδια, άλατα νιτρικού οξέος, νιτρικό κάλιο και αιθέριο έλαιο.
Μέρη του φυτού με τις δραστικές αυτές ουσίες είναι τα άνθη, τα φύλλα, τα σπέρματα, η ρίζα και ο βλαστός.
Το αφέψημα (τσάι) του φυτού χρησιμοποιείται ως χολαγωγό και χολαιρετικό. Συνιστάται ευρέως για την προστασία του ήπατος από την εκδήλωση λοιμώξεων, την κατανάλωση αλκοόλ και τις χημειοθεραπείες. Βοηθά επίσης, στη θεραπεία της ηπατίτιδας, του ίκτερου, της κίρρωσης του ήπατος, της καταρροής και της πλευρίτιδας. Εφαρμόζεται εξωτερικά στο δέρμα για την αντιμετώπιση της ψωρίασης. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν την αντικαρκινική, νευροπροστατευτική αλλά και καρδιοπροστατευτική του δράση, η οποία βασίζεται κυρίως στη μείωση της χοληστερόλης.
Το συγκεκριμένο φυτό το βιντεοσκόπησα στις 20 Μαΐου 2023, στις όχθες του ρέματος της Αγίας Αικατερίνης στην Μάνδρα Αττικής.