filmov
tv
Οι ρεπουμπλικανικές πτυχές της Ορθόδοξης παράδοσης
Показать описание
Paper presented at the Seminar in Philosophy and Political Theory, Panteion University, Athens, Greece, 23/11/2022.
______________________________________________________
Εισήγηση στο Σεμινάριο Φιλοσοφίας και Πολιτικής Θεωρίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, 23/11/2022.
______________________________________________________
______________________________________________________
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
«Όλες οι μεστές έννοιες της σύγχρονης πολιτειολογίας είναι εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες»: η γνωστή αποστροφή του Καρλ Σμιτ βασίζεται στην (ιστορική και εννοιολογική) προτεραιότητα της θεολογίας έναντι της πολιτειολογίας επικεντρώνεται στο πώς ο παντοδύναμος Θεός μετατράπηκε στον κυρίαρχο νομοθέτη. Ωστόσο, μια καλύτερη ανάγνωση των πηγών θα μπορούσε ίσως να αποκαλύψει (και) μια αντίστροφη διαδρομή: μήπως τελικά η θρησκεία είναι απλώς η συνέχιση της πολιτικής με άλλους όρους;
Επιχειρώντας μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, θα αναζητήσουμε στοιχεία της ρεπουμπλικανικής σκέψης στην παράδοση της λεγόμενης Ανατολικής Ορθοδοξίας. Ως γνωστόν, ο ρεπουμπλικανισμός περιστρέφεται γύρω από ιδέες όπως η αντίστιξη ελευθερίας και δουλείας, η εναρμόνιση της ιδιωτικής και της δημόσιας σφαίρας, η σημασία των ηθικών προτύπων και της πολιτικής αρετής, το κοινό καλό και η πολιτική της συναίνεσης. Η ανάπτυξη των ιδεών αυτών ξεκινά από τον Αριστοτέλη και τον Κικέρωνα, περνά από τον Ρουσσώ και τον Τοκβίλ και καταλήγει στην Άρεντ και τον Πέττιτ.
Εξετάζοντας επιλεγμένα αποσπάσματα από την Καινή Διαθήκη, από τα έργα των Τριών Ιεραρχών (4ος αιώνας), του Κυρίλλου Αλεξανδρείας (376-444), του Μαξίμου του Ομολογητή (580-662), του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (1115-1195), του Γρηγορίου Παλαμά (1296-1359) και του Μάρκου του Ευγενικού (1392-1444), καθώς και από την σύγχρονη διαμάχη μεταξύ του Περγάμου Ιωάννη (1931-) και του Ναυπάκτου Ιεροθέου (1945-), θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε την ρεπουμπλικανική υφή πολλών θεολογικών προβληματισμών και να προκαλέσουμε μια σειρά ερωτημάτων αναφορικά με την σχέση θρησκείας και πολιτικής, την ελληνική πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία και τις πρακτικές επιπτώσεις μιας τέτοιας συζήτησης στην σημερινή πολιτική ζωή.
______________________________________________________
ΚΥΡΙΩΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ
0:00 Εισαγωγή
2:40 Ορισμός του ρεπουμπλικανισμού
3:42 Μέγας Βασίλειος
4:17 Άτομο και κοινότητα στην δυτική παράδοση
5:24 Ευστάθιος Θεσσαλονίκης
7:16 Γρηγόριος ο Θεολόγος
8:13 Γιατί οι Πατέρες χρησιμοποιούν ρεπουμπλικανικά στοιχεία;
9:45 Γρηγόριος Νύσσης
11:15 Δύο μέτρα και δύο σταθμά
12:41 Μουσουλμανική μαντίλα
14:07 Το νόημα του ρεπουμπλικανισμού: ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες καταλήγουμε σε κάτι κοινό
14:48 Πατέρες κατά Λατίνων
15:34 Ρουσσώ
16:13 Σύνοδος της Λυών (1272-1274), Φώτιος, Μάρκος Ευγενικός
18:51 Μήπως η επίκληση της Αγίας Τριάδας στο ελληνικό Σύνταγμα είναι πιο «κοσμική» απ’ όσο νομίζουμε συνήθως;
19:38 Η παρουσία του Ματθ. 18.20 σε νεαρά του Λέοντος του Σοφού, σε διάταξη του Σιλβέστρου Αλεξανδρείας και στο Καταστατικό της Συντροφιάς των Αμπελακίων
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
20:58 Αμμιανός Μαρκελλίνος: Ιουλιανός και Χριστιανοί. Ελευθερία και ενότητα
24:07 Δύση και Βυζάντιο: διαφορά κανόνων, όχι απαραιτήτως πράξεων
26:06 Η θεολογική διαμάχη ήταν γνησίως και όχι ανειλικρινώς πολιτική
27:05 Αντιτριαδιστές και Ευνόμιος
28:29 Ο ρεπουμπλικανισμός δεν είναι εγγενώς αντιμοναρχικός
31:28 Η αναλογία και ο παραλληλισμός προϋποθέτουν την διαφορά, όχι την ομοιότητα
32:43 Ρουσσώ και φυσικό δίκαιο
34:07 Μεθοδολογική καθαρότητα
34:52 Γρηγόριος Παλαμάς
36:00 Μήπως η Εκκλησία υποκατέστησε την Εκκλησία του Δήμου; Φώτιος περί συναλληλίας, εκλογές, νεαρά Λέοντος Σοφού, Ρωμαϊκό δίκαιο
40:53 Η Δύση ανακαλύπτει το ρωμαϊκό δίκαιο, αλλά το Βυζάντιο λειτουργούσε πάντα βάσει αυτού: πάλι δύο μέτρα και δύο σταθμά
42:26 Η εξ αποκαλύψεως θεμελίωση κάθε πολιτεύματος – και της δημοκρατίας.
43:44 Καρλ Σμιτ
44:55 Αναχρονισμός. Χρονολογικός σνομπισμός. Ιδεότυπος
49:33 Περαιτέρω επεξήγηση της έννοιας του ρεπουμπλικανισμού. Πάλι για το ζήτημα της μαντίλας
55:10 Νείλος Καβάσιλας κατά Λατίνων
57:36 Πάλι για τον Ρουσσώ και το φυσικό δίκαιο
1:01:23 Γρηγόριος ο Θεολόγος υπέρ γυναικών
1:02:22 Το ρεπουμπλικανικό περιβάλλον του χριστιανισμού
1:03:09 Επικέντρωση στην Δογματική και όχι στο Κανονικό Δίκαιο
1:03:26 Η Αγία Τριάδα ως πρότυπο, φυσικό δίκαιο και αναχρονισμός
______________________________________________________
Εισήγηση στο Σεμινάριο Φιλοσοφίας και Πολιτικής Θεωρίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, 23/11/2022.
______________________________________________________
______________________________________________________
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
«Όλες οι μεστές έννοιες της σύγχρονης πολιτειολογίας είναι εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες»: η γνωστή αποστροφή του Καρλ Σμιτ βασίζεται στην (ιστορική και εννοιολογική) προτεραιότητα της θεολογίας έναντι της πολιτειολογίας επικεντρώνεται στο πώς ο παντοδύναμος Θεός μετατράπηκε στον κυρίαρχο νομοθέτη. Ωστόσο, μια καλύτερη ανάγνωση των πηγών θα μπορούσε ίσως να αποκαλύψει (και) μια αντίστροφη διαδρομή: μήπως τελικά η θρησκεία είναι απλώς η συνέχιση της πολιτικής με άλλους όρους;
Επιχειρώντας μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, θα αναζητήσουμε στοιχεία της ρεπουμπλικανικής σκέψης στην παράδοση της λεγόμενης Ανατολικής Ορθοδοξίας. Ως γνωστόν, ο ρεπουμπλικανισμός περιστρέφεται γύρω από ιδέες όπως η αντίστιξη ελευθερίας και δουλείας, η εναρμόνιση της ιδιωτικής και της δημόσιας σφαίρας, η σημασία των ηθικών προτύπων και της πολιτικής αρετής, το κοινό καλό και η πολιτική της συναίνεσης. Η ανάπτυξη των ιδεών αυτών ξεκινά από τον Αριστοτέλη και τον Κικέρωνα, περνά από τον Ρουσσώ και τον Τοκβίλ και καταλήγει στην Άρεντ και τον Πέττιτ.
Εξετάζοντας επιλεγμένα αποσπάσματα από την Καινή Διαθήκη, από τα έργα των Τριών Ιεραρχών (4ος αιώνας), του Κυρίλλου Αλεξανδρείας (376-444), του Μαξίμου του Ομολογητή (580-662), του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (1115-1195), του Γρηγορίου Παλαμά (1296-1359) και του Μάρκου του Ευγενικού (1392-1444), καθώς και από την σύγχρονη διαμάχη μεταξύ του Περγάμου Ιωάννη (1931-) και του Ναυπάκτου Ιεροθέου (1945-), θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε την ρεπουμπλικανική υφή πολλών θεολογικών προβληματισμών και να προκαλέσουμε μια σειρά ερωτημάτων αναφορικά με την σχέση θρησκείας και πολιτικής, την ελληνική πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία και τις πρακτικές επιπτώσεις μιας τέτοιας συζήτησης στην σημερινή πολιτική ζωή.
______________________________________________________
ΚΥΡΙΩΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ
0:00 Εισαγωγή
2:40 Ορισμός του ρεπουμπλικανισμού
3:42 Μέγας Βασίλειος
4:17 Άτομο και κοινότητα στην δυτική παράδοση
5:24 Ευστάθιος Θεσσαλονίκης
7:16 Γρηγόριος ο Θεολόγος
8:13 Γιατί οι Πατέρες χρησιμοποιούν ρεπουμπλικανικά στοιχεία;
9:45 Γρηγόριος Νύσσης
11:15 Δύο μέτρα και δύο σταθμά
12:41 Μουσουλμανική μαντίλα
14:07 Το νόημα του ρεπουμπλικανισμού: ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες καταλήγουμε σε κάτι κοινό
14:48 Πατέρες κατά Λατίνων
15:34 Ρουσσώ
16:13 Σύνοδος της Λυών (1272-1274), Φώτιος, Μάρκος Ευγενικός
18:51 Μήπως η επίκληση της Αγίας Τριάδας στο ελληνικό Σύνταγμα είναι πιο «κοσμική» απ’ όσο νομίζουμε συνήθως;
19:38 Η παρουσία του Ματθ. 18.20 σε νεαρά του Λέοντος του Σοφού, σε διάταξη του Σιλβέστρου Αλεξανδρείας και στο Καταστατικό της Συντροφιάς των Αμπελακίων
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
20:58 Αμμιανός Μαρκελλίνος: Ιουλιανός και Χριστιανοί. Ελευθερία και ενότητα
24:07 Δύση και Βυζάντιο: διαφορά κανόνων, όχι απαραιτήτως πράξεων
26:06 Η θεολογική διαμάχη ήταν γνησίως και όχι ανειλικρινώς πολιτική
27:05 Αντιτριαδιστές και Ευνόμιος
28:29 Ο ρεπουμπλικανισμός δεν είναι εγγενώς αντιμοναρχικός
31:28 Η αναλογία και ο παραλληλισμός προϋποθέτουν την διαφορά, όχι την ομοιότητα
32:43 Ρουσσώ και φυσικό δίκαιο
34:07 Μεθοδολογική καθαρότητα
34:52 Γρηγόριος Παλαμάς
36:00 Μήπως η Εκκλησία υποκατέστησε την Εκκλησία του Δήμου; Φώτιος περί συναλληλίας, εκλογές, νεαρά Λέοντος Σοφού, Ρωμαϊκό δίκαιο
40:53 Η Δύση ανακαλύπτει το ρωμαϊκό δίκαιο, αλλά το Βυζάντιο λειτουργούσε πάντα βάσει αυτού: πάλι δύο μέτρα και δύο σταθμά
42:26 Η εξ αποκαλύψεως θεμελίωση κάθε πολιτεύματος – και της δημοκρατίας.
43:44 Καρλ Σμιτ
44:55 Αναχρονισμός. Χρονολογικός σνομπισμός. Ιδεότυπος
49:33 Περαιτέρω επεξήγηση της έννοιας του ρεπουμπλικανισμού. Πάλι για το ζήτημα της μαντίλας
55:10 Νείλος Καβάσιλας κατά Λατίνων
57:36 Πάλι για τον Ρουσσώ και το φυσικό δίκαιο
1:01:23 Γρηγόριος ο Θεολόγος υπέρ γυναικών
1:02:22 Το ρεπουμπλικανικό περιβάλλον του χριστιανισμού
1:03:09 Επικέντρωση στην Δογματική και όχι στο Κανονικό Δίκαιο
1:03:26 Η Αγία Τριάδα ως πρότυπο, φυσικό δίκαιο και αναχρονισμός
1:06:46
0:22:26
1:38:29