Бырынгы йырлар. Макъамлар💫💫💫

Показать описание

Оьзюню анадаш халкъыны чебер сёз байлыгъын сюймейген адам ёкъдур. Фольклор, демек, халкъ йырлары, сарынлары, ёмакълары, айтывлары, хабарлары ва башгъалары бизге оьр даражада леззет бере. Олар тойлу гюнлерде къаны къошулгъан къардашдай, жаны бирикген къурдашдай къуванчгъа къуванч къоша, ойлу гюнлерде буса юреклеге маслагьатчы бола. Биринчи абатын алып да битгенче ананы къакъакъларындан, лайлайларындан башлап, адамны савлай оьмюрюн бийлейген ва кюйлейген жан азыгъы-къатыгъы болуп халкъны сёз хазнасы токътай. Эндирейлилени, эрпелилени, ленингентлилени, къарабудахгентлилени алышып йырлаву, гьайдакъ къумукъланы адат-къылыкъ сарынлары, айдувлары, борагъанлыланы масхаралары-ихтилатлары, оьтемишлилени гертиден ва тогъушуп айтагъан къаргъышлары (къайсын-бирин айтайым!) - булар къайсы къумукъну къурчун къандырмагъан!
Чебер яратывчулукъну гючюн ва багьасын халкъ бырынгъы заманлардан берли яхшы англагъан. "Къапиялы сёзге къарыв ёкъ", - деп де, къумукълар негьакъ айтмай. Къагьрулу гюнлер гелгенде биревлер хынжал сувура болгъан буса, башгъалар халкъын къоччакълыкъгъа ругьландырып, къомузун согъа болгъан ва шо къомузну хадири, гьюнери-гючю хынжалдан артыкъ чыкъгъан. Бир ярачы да, эмчи де эп этип болмайгъан, эт пархлатып, сюек чартлатып чыкъгъан чартламаны къумукълар тасма къыллы тал къомузну согъуп тынглата болгъан. Бир гиши агъач къомузну алып, бек уста кюйде чертип согъуп йибергенде, хамур басып турагъан къатын, оьзю де билмей, къолларындан хамурлар агъыздыра туруп, бийип йиберген деп де айтыла.
"Биз де оьлюрбюз, оьлюрбюз,
Оьлгенде юмулар эки гёзюбюз.
Биз оьлген сонг къалгъанлар
Сёйлер бизин сёзюбюз,"
- деп, къазакъ эр чарлангъан дёрт сатырны ичинде чебер сёз оьлмейгенликни, яратывчулукъдагъы варисликни ол яхшы англайгъанны нечик арив гёрсетген!
Алдын ерли йырав бек къарт болгъанда яш йыравланы лап да пагьмулусун оьзюню янына чакъырып, пагьмуну аявлап-асырап, багьалап сакъламакъны огъар тапшуруп, инг уллу сыралы ва сигьрулу савгъат гьисапда оьзюню къомузун бере болгъан.
Оьтген гюнлени, девюрлени билмесе, гьалиги заманны тюз ва толу англама да четим, гележекни гёз алгъа гелтирме де къыйын. Халкъны тарихин уьйренивде авуз яратывчулукъну да уллу агьамияты бар. Йыллар йыллагъа бойсынып тюрлене, яшай; йылланы ёлу йырланы ёлу да дюр деме ярай. Амма асрулар асруланы, наслулар наслуланы орнуна геле буса, чебер яратывчулукъда янгы яратылгъан асарлар алдын тувгъан асарланы инкар этмей, олар да, булар да адатлы гьалда янаша яшай. Илму гёзден янашса, шо асарлагъа тамаша кюйде тюйрелип-байланып дегенлей гелеген тюрлю-тюрлю асруланы да, наслуланы да белгилерин, ренклерин гьис этме бола.
Авуз яратывчулукъдан таба къумукъланы тарихин ахтармакъ буса, айрокъда агьамиятлы, неге тюгюл, шо масъала гьали де тийишли кюйде чечилип битмеген. Къумукъ фольклор айтагъан кюйде, аз санавлу халкъыбыз, черсиз черивлер чапса да, эркек кюйде элини эркинлиги учун эришип-ябушуп, батырлыгъына базынып, хоншу ва къардаш халкълагъа оьзю де кёмекли къолун узатып, олардан да къыйынлы гюн къарыв алып, дертли девюрлерде девюрсынмай, балагьлагъа бойсынмай, миллет атын сакъламагъа бажаргъан; халкъыбыз "аманатгъа хыянат болма", "эчки берген къой алыр" деп, намусну-ягьны, чомартлыкъны оьз байрагъына чанча гелген; ярлы батырларыбыз, "ярлы бусам да, харлы тюгюлмен!" деп, бай-бийлени тюбюнде янчылмай, олагъа азав биздей чанчылгъан гезиклер аз болмагъан; уллу умутларыны, хыйлы хыялларыны лап да аслусуна ярлы улан "ярлылар да къалмас ярлы кюй булан, барлылар да къалмас барлы кюй булан!" деп, талпына гелген!