Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη | 5/24. Κριτικές προσεγγίσεις. Γένεσις 12-50 | Πανεπιστήμιο Γέιλ

Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη | 5/24. Κριτικές προσεγγίσεις. Γένεσις 12-50 | Πανεπιστήμιο Γέιλ

Για να δείτε το βίντεο με ελληνικούς υπότιτλους επιλέξτε : Ρυθμίσεις - Υπότιτλοι - Ελληνικά

00:00 – Κεφάλαιο 1: Η Θεωρία των Πηγών του Wellhausen και τα χαρακτηριστικά των Βιβλικών πηγών
16:05 – Κεφάλαιο 2: Ο Σκοπός της λογοτεχνικής, ιστορικής κριτικής και της κριτικής των πηγών
27:15 – Κεφάλαιο 3: Οι Γενεές των Πατριαρχών και των Ματριαρχών
34:42 – Κεφάλαιο 4: Η Κριτική Μεθοδολογία στη Σύγχρονη Βιβλική Επιστήμη

Η διάλεξη αφορά τη σύγχρονη κριτική μελέτη της Πεντατεύχου με έμφαση στη Θεωρία των Πηγών (Documentary Hypothesis) και τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση του βιβλικού κειμένου. Η καθηγήτρια παρουσιάζει την εξέλιξη των θεωριών περί συγγραφής της Πεντατεύχου, τις τέσσερις κύριες πηγές (J, E, D, P) και τις διαφορετικές σχολές σκέψης που έχουν αναπτυχθεί μέχρι σήμερα.

Κύρια σημεία της διάλεξης:
1. Ιστορική θεμελίωση της Θεωρίας των Πηγών
- Πρώτες απόπειρες: Richard Simon (1638-1712) και Jean Astruc (1684-1766) εντοπίζουν διαφορετικά ονόματα του Θεού στην Πεντάτευχο.
- Julius Wellhausen (1878): Διαμορφώνει τη γνωστή θεωρία των τεσσάρων πηγών – J, E, D, P – και αναπτύσσει την ιδέα ότι τα βιβλικά κείμενα δεν περιγράφουν το παρελθόν που αναφέρουν, αλλά την εποχή κατά την οποία συντάχθηκαν.

2. Χαρακτηριστικά των τεσσάρων πηγών
- J (Yahwist) Γιαχβιστική Πηγή : Ονομάζει τον Θεό «Γιαχβέ». Ανάγεται στο 10ο αιώνα π.Χ., στο βασίλειο του Ιούδα (Νότιο). Ο Θεός παρουσιάζεται ανθρωπομορφικά και είναι κοντινός, προσιτός στους ανθρώπους. Θεός της άμεσης επαφής. Ύφος ζωντανό, παραστατικό.
- E (Elohist) Ελωχιστική Πηγή : Ονομάζει τον Θεό «Ελοχίμ». Ανάγεται στον 9ο αιώνα π.Χ., βασίλειο του Ισραήλ (Βόρειο). Ο Θεός είναι απόμακρος και όχι ανθρωπομορφικός. Θεός του ηθικού νόμου, της δοκιμασίας και της ευθύνης. Αποκαλύπτεται μέσω ονείρων ή αγγέλων. Θεός της έμμεσης επαφής. Έμφαση στους προφήτες.
- D (Deuteronomist) Δευτερονομιστική Πηγή : Πηγή σχεδόν ταυτόσημη με το Δευτερονόμιο. Ανάγεται στον 7ο αιώνα π.Χ. Επικεντρώνεται στην ανάγκη ενός κεντρικού ιερού και συνδέεται με τη μεταρρύθμιση του βασιλιά Ιωσία (622 π.Χ.). Θεός ηθικός, νομοθέτης και ζηλότυπος. Θεός της Διαθήκης και της Νομιμοφροσύνης. Θεός που ευλογεί ή τιμωρεί. Θεός που αγαπά, αλλά απαιτεί.
- P (Priestly) Ιερατική Πηγή : Επικεντρώνεται σε τελετουργικά, νόμους, καταγωγές, ιερατεία. Ανάγεται στον 6ο αιώνα π.Χ. και ειδικότερα στην περίοδο της εξορίας στη Βαβυλώνα (μετά το 586 π.Χ.) Ο Θεός εμφανίζεται με μεγαλοπρέπεια και απομακρυσμένος από τον άνθρωπο. Υπερβατικός και τελετουργικός.

3. Εναλλακτικές προσεγγίσεις
- Form Criticism (Gunkel): Εντοπισμός μικρότερων προφορικών μορφών (Gattungen), όπως ύμνοι, παροιμίες, λαϊκές ιστορίες κ.λπ., μέσα στα γραπτά κείμενα.
- Tradition Criticism: Μελέτη της μετάδοσης και μετασχηματισμού των παραδόσεων (π.χ. από στόμα σε στόμα) πριν καταγραφούν.
- Σχολή Κοπεγχάγης: Αντίθετη στη θεωρία πηγών, θεωρεί τη Βίβλο ως προϊόν μιας βαθμιαίας προφορικής εξέλιξης.

4. Κριτική και περιορισμοί της Θεωρίας των Πηγών
- Καμία πηγή (J, E, D, P) δεν έχει εντοπιστεί ως ανεξάρτητο έγγραφο.
- Η μεθοδολογία μπορεί να είναι αυθαίρετη ή να διασπά το κείμενο σε σημείο που χάνεται η αφηγηματική του δύναμη.
- Οι προκαταλήψεις του Wellhausen επηρέασαν τη χρονολόγηση (π.χ. θεωρούσε το ιερατικό υλικό εκφυλισμένο).

5. Η σημασία της τελικής σύνθεσης
Όποιος και αν συνέθεσε το τελικό κείμενο, το έκανε με φροντίδα και τέχνη. Άρα, το κείμενο μπορεί και πρέπει να διαβαστεί και ως ενιαίο έργο, όχι μόνο αναλυτικά αλλά και συνθετικά.

Συμπέρασμα:
Η διάλεξη καταδεικνύει ότι η μελέτη της Βίβλου μέσα από τη θεωρία των πηγών, αλλά και άλλες σύγχρονες μεθόδους, αποσκοπεί όχι μόνο στην κατανόηση του κειμένου αλλά και της ιστορίας του ισραηλιτικού λαού, της θρησκείας του και της πολιτισμικής του ανάπτυξης. Παρά τις επιφυλάξεις για ορισμένες πλευρές της θεωρίας, το βασικό συμπέρασμα είναι πως η Βίβλος αποτελεί σύνθεση πολλών παραδόσεων και η αναγνώριση αυτής της πολυπλοκότητας μάς προσφέρει βαθύτερη κατανόηση του ίδιου του κειμένου και της ιστορικής του βάσης.