Νίκος Ξυλούρης 'Παλικάρι στα Σφακιά' (Ιστορικές Ηχογραφήσεις)

Η προσωπικότητα του Ψαρονίκου είναι συνώνυμο της λευτεριάς και της λεβεντιάς.

Αποτελεί σπάνια και ίσως ανεπανάληπτη περίπτωση στα μουσικά δρώμενα του τόπου.
Ο Νίκος Ξυλούρης είναι ίσως ο μόνος ερμηνευτής που ενώ ξεκίνησε την πορεία του και αναδείχτηκε ως πρωταγωνιστής στο χώρο του καθαρά παραδοσιακού τραγουδιού, κατάφερε να διαφοροποιηθεί από τους άλλους ομότεχνούς του, περνώντας σε λόγιες συνεργασίες και έντεχνες διαδρομές που έδρεψαν δάφνες καθολικής αναγνώρισης και αποδοχής.

Από τη φυγή του Νίκου Ξυλούρη έχουν περάσει πολλά πολλά χρόνια. Όμως ο μύθος του παλικαριού με την στεντόρεια κι αισθαντική φωνή και την καθαρή ματιά δεν έπαψε ούτε στιγμή να φουντώνει και να θεριεύει στην καρδιά και την συνείδηση του κόσμου.
Ίσα-ίσα μέρα με τη μέρα, κι ενώ ο χρόνος αποκρυσταλλώνει τις σκέψεις και την κρίσεις, ο Κρητίκαρος τραγουδιστής, ολοένα και απλώνει πιο πλατειά τις ρίζες και τα χνάρια του, κάνοντας μας να μελαγχολούμε για την «ζωντανή» απουσία του.

Το παράπονο του αντρειωμένου λυράρη απ’ τ’ Ανώγεια ανατάραξε τον Ψηλορείτη. Και ο Θεός, ακούγοντας την παράκλησή του, έβαλε σημάδι κι έριξε τη σαΐτα του.
Ανακίνησε και διεύρυνε το ενδιαφέρον του κόσμου για το Κρητικό τραγούδι, το οποίο ανέκαθεν λειτουργούσε δυναμικά σαν ζωντανός πυρήνας, αλλά αναμφίβολα με την παρουσία του Νίκου Ξυλούρη αναβαθμίστηκε. Και να φανταστεί κανείς ότι οι «προκάτοχοί» του, ήταν -από κάθε άποψη- αληθινά μεγαθήρια: Σκορδαλός, Φουσταλιέρης, Μπαξεβάνης, Μουντάκης κ.α. Κι όμως ο μαθητής κατάφερε με σοβαρότητα να προεκτείνει και να διευρύνει το έργο τους.

Η ξεχωριστή φωνή του -που μύριζε ύπαιθρο και ξερολιθιά, αλλά ταυτόχρονα έκρυβε στα πατήματα και τις αναπνοές της τα αρώματα της ποίησης του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου… - τα μεγάλα τραγούδια του, οι αγώνες του για δημοκρατία τον είχαν ήδη καταξιώσει στο Πάνθεον των αξέχαστων...
Αν στις μέρες μας το Κρητικό ιδίωμα, μέσα στο ευρύτερο έθνικ άκουσμα της Μεσογείου, εδραιώνεται στη παγκόσμια μουσική σκηνή αυτό οφείλεται σε ένα μεγάλο βαθμό στη φωνή και την προσωπικότητα του, του Νίκου Ξυλούρη, του Αρχάγγελου της Κρήτης, που άνοιξε δρόμους δύσβατους και στράτες απόμερες, πάνω στις οποίες βαδίζουν σήμερα οι νεότεροι εκπρόσωποί του.