Kötü Bilim: Bilim Kötüye Nasıl Kullanılır?

Birebir aynı yiyecek veya içeceğin, örneğin şarabın, çayın veya sütün, bi' haber manşetinde kanseri önlediğinin, bi' diğer haber manşetinde kansere neden olduğunun iddia edildiğini görmüşsünüzdür. Hatta bu, son derece tehlikeli (ama bir yerde haklı bir şekilde), belki bilime değil ama bilim haberciliğine olan güveninizi sarsmış olabilir. Evet, ülkemizdeki gazete görünümlü tabloidler, iş özellikle de bilim konusuna geldiğinde manşetlerde son derece yanıltıcı başlıklar atabiliyorlar. Ama bu "bi haberde kansere sebep olma, diğer haberde kanseri önleme" konusunda aslında birazcık haklılar. Çünkü şu ilginç grafiğe bakacak olursanız sorunu görebilirsiniz O kırmızı noktaların her biri tekil akademik çalışmalar. Ve görebileceğiniz gibi, aynı gıda maddesinin bizi hem kansere karşı koruduğunu, hem de bizzat kansere sebep olduğunu gösteren araştırmalar bulmak mümkün. Bu durumda gerçeğe nasıl ulaşabiliriz? Bilime nasıl güveneceğiz? Gelin bugün çuvaldızı bilime ve bilimin bazı sorunlarına batıralım.

#Bilim #Kanser #Sahtekarlık

00:00 Giriş: Yiyecek ve İçecekler Nasıl Hem Kansere Sebep Olup Hem Onu Önlüyor?
01:10 Bilimde "Gerçek" Dediğimiz Ne Anlama Geliyor?
02:25 Bilimde Gerçeklere Nasıl Ulaşıyoruz?
03:35 Bilimde Olası Hatalar: Tip-1 ve Tip-2 Hatalar!
05:32 Bilimin 1 Numaralı Kuralı: Kendini Kandırma!
06:02 Algıda Seçicilik: Doğrulama Önyargısı Nedir?
07:18 Kötü Bilim: Bilimde Kasti Hatalar Nasıl Yapılıyor?
07:54 Sosyal Bilimlerin Laneti: Her Bilim Aynı İsabetlilikte mi?
11:35 Bir Örnek: Anti-Psikiyatri Akımları Ne Kadar Gerçekçi?
12:58 p Değeri nedir?
14:58 Fiziğin Absürt İsabetliliği!
15:40 "p Değeri Hackleme" Nedir?
17:52 Negatif Bulguları Yayınlamak Neden Bu Kadar Zor?
18:47 Bilimin Farkı: Hata Yapabileceğimizi Biliyoruz - ve Bu Sorunları Gidermeye Çalışıyoruz!
21:56 Kapanış: Bilime Neden Güvenmeliyiz?

***

📽️ Videografi & Post-Prodüksiyon: Çınar Ege Bakırcı

Evrim Ağacı'nın Türkiye'de bilim anlatıcılığı çalışmaları tamamen okurları ve izleyenleri tarafından maddi olarak desteklenmektedir. Yaptıklarımızı faydalı buluyorsanız ve daha fazlasını yapmamıza katkı sağlamak isterseniz:

Yanımızda durduğunuz için çok teşekkürler! ❤

***

BAZI FAYDALI BAĞLANTILAR:

[evrimagaci]

💪 DESTEKÇİLERİMİZE KATILIN: Eğer yaptıklarımızı faydalı buluyorsanız ve daha fazlasını yapmamıza katkı sağlamak isterseniz, destekçilerimiz arasına katılabilirsiniz (aşağıdaki destek yöntemleri Evrim Ağacı için önem/fayda sırasına göre dizilmiştir; ancak size en kolay/faydalı gelen yöntemle destek olabilirsiniz):


Yanımızda duran harika insanlar arasına katılmayı seçtiğiniz için çok teşekkürler! ❤

[hac]

Bilim adamları bu kadar yırtınırken cüpbeli birinin "Gelin ben size uzayı anlatayım" diyecek kadar kendini bilmezliğinin değer bulması gerçekten çok vahim.

[mehmetak-developer]

Son 2-3 hafta kala Okullarda dersler bitmiş. Öğretmen kalan haftalarda ilkokul 5'inci sınıfta kızımın sınıfına fen derslerinde Evrim Ağacı videoları izletiyormuş :)

[Spiderhip]

Daha videoyu izlemeden hemen tıp biliminin reklamlarının içerisinde birisi olarak en basit örneği vereyim. Önce ünvanları alıyor hocalarımız ki bazı ünvalar artık eğitim ile değil stratejik ilişkiler ile kazanılıyor. Misal çalıştığın hastanenin üniversite hastanesi tanıdığı oluyor, oradan hop doçentlik falan ediniliyor. Bizim bir hastane vardı mesela reklamlarını yönettiğimiz. Sene geçerdi, orada çalışan 7-8 doktorun ünvanını hop diye doçente çevirirdik.

Sonra ünvan gelince daha bir saygınlık, artan muayene ücretleri geliyor. Ve asıl bomba bir şey satmaya başlayınca başlıyor. Misal bir prof var. Efendim bilmemne balığının siyah kısmından şurup yapıyor, bu boy uzatıyormuş. Bir ton insan tabi çoluğuna çocuğuna satın alıyor. İşin güzel kısmı en az yarısının memnun olması. Yarısı da tabi memnun değil.

Neden? Çünkü misal biri diyor ki, kızıma 12 yaşından beri vermeye başladım. Sitesindeki diğer ürünleri de satın aldım. Kızımın boyu 1cm bile artmadı. Hemen savunma cevapları şu şekilde. 12 den sonra zaten boy uzamaz. Daha erken kullansaydınız. (ki uzayabilir) İkinci savunma, yanında spor da yapması gerekirdi o yüzden etkili olmamıştır. Kadın kızını gönderdiği spor aktivitelerini saymaya başlıyor. Hadi o tezde çürüdü. Bu sefer zaten boya çok takılmamak gerekir. Psikoloğa gitsin :D

Ben de diyorum ki, yahu 12 yaşından önce zaten ben de boy uzatıyor diye bildiğin SU'yu bile satsam. Aynı şekilde en az alanların yarısından olumlu yorum alırım. Bu da bir ümit besleyen diğerlerine de satış yapmamı ve benim tonlarca para kazanmamı sağlar. Çünkü zaten büyüme çağı. Kimisi beklentilerinde üzerinde uzayacak. Kimisi bir süre duracak, tam benim sulardan içmeye başladığı ana denk gelecek şekilde tekrar boy uzaması başlayacak ve ödülleri ben toplayacağım.

Daha da beni arayan ya da aramayan ama işin yakınında olduğum için duyduğum bildiğim neler neler var. Özellikle alternatif tıp olarak adlandırdığımız kısımda tanıdığım hocalarım milyonluk milyarlık oldular. Misal bana öncesi sonrası videoları gelir montaj için. Bakıyorum bire bir aynı öncesi sonrası. Ki zaten orada asıl olay akupunktur, hacamat vs değil. Altın nokta, her ortopedi doktorunun geçici kullandığı kas gevşetici iğneleri. O iğneyi olanın zaten geçici kasları açılır. Kolunu kaldıramadığı yere daha rahat kaldırmaya başlar, belini daha rahat döndürmeye başlar. Kas gevşetici 100 liralık şey, 3 seans akupunktur, 5 seans hacamat vs seansı 1500-2000 er lira :D Bir de çok güzel bir şekilde hocalarımız şu psikolojiden de yararlanıyor. Onca para verdiysem işe yarıyordur. Zaten onca güzel yorum varsa işe yarıyordur. Hani öncekiyle aynı durumda olmasına rağmen evet daha iyiyim diyenleri de gördüm. Hani daha kötüleşse bile psikolojik olarak kendini zaten onca yatırım ve yorumdan ötürü öyle hissetmek zorunda hissediyor. Taa ki cüzdanlar boşalana kadar.

Yani evet, özellikle sağlık sektöründe bilim çok kolay bir şekilde kötüye kullanılabiliyor. İnsanlar elbette bir ümit diyerek sağlık için varını yoğunu yatırmaktan çekinmiyor.

[nihalensen]

Bir akademisyen olarak bu video çok keyif verirken bazı "şarlatanların" hala popüler ve kabul görür olması gerçeği tekrar yüzüme çarptı. Çalışmayı yaparken ben sonucu gerçekten merak ediyorum, beklediğim gibi çıkmadıysa neden öyle olmadığı, hesaba kalmadığım ne olduğu konusunda günlerce kafa yoruyorum. Bazılarının bilerek sonuçlarını cımbızladığını görmek ise canımı acıtıyor. Sonunda bilerek yaptıkları hata elbette ortaya çıkıyor ama çok zaman kaybetmiş oluyoruz. Bana arayıp zor bulduğum bilimsel sohbet keyfini yaşattığınız için çok teşekkür ederim 💐🥰

[SukruAkyuz]

Bir doktor olarak çok keyif aldığım bir videoydu. "Ders" olarak daha lisedeyken öğrencilere izletmek lazım. Bana göre Türkiye'de işleyen en önemli oluşumsunuz. Tebrikler ve teşekkürler Evrimağacı...

[lurideagle]

internete erişim benim için bir sıkıntı olduğundan videolarınızı indirerek izliyorum. bunu yaparken çekiniyorum fakat size de bir teşekkürü borç biliyorum. iyi ki varsınız ❤

[judgeworld]

*There is only one word to be said about Evrim Ağacı Excellent! ☆☆☆☆☆*

[yusuigin]

Anladığım kadarıyla, hayatın amacı için de geçerli bu, asıl mesele doğruyu bilmek değil doğruya ulaşma çabası ve eylemi.

[ayseataaySquitieri]

Evrim Ağacı, evrim Ağacı, başımızın taçı, başımızın taçı, Teşekkürler, teşekkürler!!!

[timduncan]

işte bilime dair en sevdiğim şey bu..kendini eleştirebilmesi..yanlışı gördükten sonra onda diretmemesi..değişken olabilmesi..dinlerle arasındaki en büyük fark da bu..dinler asla kendisini eleştirmez..yanlışı gördükten sonra ha pardon deyip yanlışından dönmez, tam tersine o yanlışta diretir..asla değişmez, doğru benim dediğimdir der..olaya buradan bakınca bile ne kadar hastalıklı bir kafada olduğunu görebilirsiniz..

[sohretnergiz]

Böyle kanalların bizlere sundukları faydalı ve doğru bilgi için teşekkürler

[charm]

Hayatımda en sevdiğim şey kahvaltıda Evrim ağacı izlemek.

[gokcegursoy]

Bu önemli bir konu. Tam olarak Popper ve Feyerabend ekseninde değerlendirilmesi gereken bir konu.

[ulascaglayan]

Bilgi felsefesi işte bu yüzden çok önemli, Bireysel inanç ve önyargılarımızın hayatlarımızı şekillendirmesine izin veremeyiz.

[gülten_şengül]

Verdiğiniz bilgiler gerçekten pahabicilemez teşekkürler Çağrı bey 👍🙏

[benbeko]

İyi ki evrim ağaçı var ki gerçeği arayışımızdaki eksikleri görebiliyoruz ve eksiklerimi düzeltebiliyor ve evrim ağacı sayesinde bunu en kısa ve güvenilir yoldan yapıyoruz.

[ozgursayl]

Pilotların doğrulama ön yargıları sebebiyle düşmüş pek çok yolcu uçağı olduğunu öğrenmiştik NatGeo'daki Air Crash Investigation da. Ölümle bile sonuçlanabilen çok tehlikeli bir olgu.
Olmasını çok istediğimiz şeyler ya da olmasına çok alışık olduğumuz şeyler o an gerçekleşmemiş olsa bile duygularımız bizi kandırabiliyor.

[nazmiyyeah]

Bu bölüm çok değerli. Ayrı bir önemi var. Çok teşekkürler.🎉

[davutsakalli]

9:25 Ne kadar kesin gözükse de, öngörülemeyen bir durum ortaya çıkar, öngörülen olay olmayabilir. Yani bilirsiniz öngörüler de yanılabilir Çağrı bey. O yüzden bu kadar kesin konuşmamak lazım. Sadece şu denilebilir belki; "bu şartlar devam ederse, her şekilde tutulma olacak, bahse girerim... " Ağzınıza sağlık 👏