ARTA WebTV - Ιερός Ναός Παναγίας Παρηγορήτισσας Άρτας

Η Παρηγορήτισσα

Είναι η "αρχόντισσα" της σημερινής Άρτας, το αγλάισμα της άλλοτε ένδοξης πρωτεύουσας του Δεσποτάτου της Ηπείρου, και το καύχημα των Κομνηνοδουκάδων Δεσποτών της. Δεσπόζει στην πυκνοκατοικημένη δυτική πλαγιά του λόφου Περάνθη, υποδηλώνοντας με την επιβλητική της παρουσία το μεγαλείο της Βυζαντινής Άρτας. Η πρωτοτυπία του σχεδίου της, οι αρχιτεκτονικές της καινοτομίες και η πλούσια κεραμοπλαστική της διακόσμηση την καθιστούν μοναδικό δείγμα βυζαντινής ναοδομίας σ' όλο τον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο. Κτίσθηκε σε δυο φάσεις: Αρχικά κατασκευάσθηκε ή άρχισε να κατασκευάζεται απ' το Δεσπότη Μιχαήλ Β' και τη σύζυγο του Θεοδώρα, στην ίδια ακριβώς θέση, μικρότερος ναός αγνώστου σχήματος που εξακριβωμένα όμως η βάση του είχε τις διαστάσεις του σημερινού κυρίως ναού - χωρίς δηλαδή το νάρθηκα και τα παρεκκλήσια. Αν ολοκληρώθηκε η κατασκευή αυτού του ναού και ποια τύχη είχε, μας είναι παντελώς άγνωστο. Το βέβαιο είναι πως ο γιος και διάδοχος του Μιχαήλ Β' Νικηφόρος Α' Κομνηνός Δούκας και η σύζυγος του Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζηνή, θέλοντας προφανώς να φτιάξουν μητροπολιτικό ναό αντάξιο μιας πρωτεύουσας, άλλαξαν τα σχέδια και ίδρυσαν τα έτη 1285 - 89 (κατά το ΝϊοοΙ το 1294 - 96) το σημερινό εντυπωσιακό μνημείο, όπως συνάγεται από σχετική κτητορική επιγραφή. Απ' το αρχικό κτίσμα διατηρήθηκαν μεγάλα τμήματα της τοιχοδομής του και χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του σημερινού ναού. Εύκολα μπορεί κανείς να το διακρίνει αυτό στη συρραφή των τοίχων της ανατολικής πλευράς καθώς και στο εσωτερικό, στους πλαϊνούς τοίχους του κυρίως ναού απ' την πλευρά των παρεκκλησίων, όπου υπάρχει κεραμοπλαστική διακόσμηση, απόδειξη ότι αποτελούσαν την εξωτερική όψη του αρχικού κτίσματος.

Απ' την παλιά μεγάλη σταυροπηγιακή μονή σώζονται σήμερα, ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η επιμελημένης τοιχοδομής Τράπεζα της μονής στη Ν.Α γωνία του περιβόλου καθώς και 16 κελλιά4 κτισμένα ακανόνιστα και με λίθους από κτίρια της αρχαίας Αμβρακίας. Κελλιά και Τράπεζα κατασκευάστηκαν συγχρόνως με το ναό ή λίγο μεταγενέστερα, σώθηκαν δε μισοερειπωμένα και αναστηλώθηκαν απ' τον Αναστάσιο Ορλάνδο, τον πρώτο συστηματικό μελετητή των Βυζαντινών μνημείων της Άρτας. Πρόσφατα έγινε αναπαλαίωση τους. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν την ύπαρξη και άλλου παλαιότερου ναίσκουδ, του οποίου λείψανα καθώς επίσης και κιβωτιόσχημοι συλημένοι τάφοι βρέθηκαν στη Ν.Δ γωνία του μνημείου.

Το εξωτερικό του ναού

Ο σημερινός επιβλητικός ναός εντυπωσιάζει με τις αρχιτεκτονικές του καινοτομίες, τον κεραμικό του διάκοσμο, αλλά και τις μεγάλες του διαστάσεις: Μήκος Δ. πλευράς 22,10μ, πλάγιων πλευρών 20,27μ, ύψος (δάπεδο - κεντρικός τρούλλος) 20,28μ, εξωτερική διάμετρος κεντρικού τρούλλου7,58μ και ύψος τρούλλου 3,50μ. Στην τοιχοδομή διακρίνονται τρεις ζώνες: Η πιο χαμηλή είναι ακανόνιστα κτισμένη και αδιακόσμητη, γιατί μέχρι το 1865 καλυπτόταν από στοά, όπως μαρτυρεί η ύπαρξη 12 παραστάδων στις τρεις πλευρές του ναού για στήριξη της στέγης της. Οι δύο πάνω ζώνες είναι επιμελημένα κτισμένες κατά το ισόδομο πλινθοπερίβλητο σύστημα. Τα δίλοβα παράθυρα με τους κιονίσκους και ο διακοσμητικός κεραμικός πλούτος συνθέτουν ένα μεγαλειώδες κτίσμα που η όλη εξωτερική του όψη, θυμίζει μέγαρα της πρώιμης Ιταλικής Αναγέννησης. Εντυπωσιακότερη είναι η οροφή με τους 5 τρούλλους και τον κιονοστήριχτο ουρανίσκο στο μπροστινό μέρος της στέγης. Οι τρούλλοι είναι εξ ολοκλήρου πλίνθινοι ο δε ουρανίσκος στηριγμένος σε 8 μαρμάρινους διπλούς κιονίσκους φαίνεται σα να αιωρείται.

Τα θέματα και η τεχνοτροπία των ανάγλυφων διακοσμήσεων που υπάρχουν στα κιονόκρανα του ουρανίσκου μαρτυρούν φράγκικη επίδραση.

Απ' την πλούσια και ποικίλη σε σχήματα κεραμοπλαστική διακόσμηση των τοίχων, δεσπόζουσα είναι μια πλατιά αβακωτή ζωφόρος στο ύψος των άνω παραθύρων, που εκτείνεται σ' όλη τη βόρεια πλευρά, σ' ένα τμήμα της δυτικής και εκατέρωθεν της μεσαίας κόγχης του ιερού. Τη ζωφόρο απαρτίζουν τεράγωνα πλακίδια από λευκό λίθο και ψημένο πηλό που συνδέονται διαγώνια. Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχουν πέντε ανισομεγέθεις ψηλές τρίπλευρες κόγχες με πλουσιότατη κεραμοπλαστική διακόσμηση. Υπάρχει εκεί πλήθος πλίνθινων κοσμημάτων σε ποικίλα σχέδια (μαίανδροι, ζωφόροι με ομόλογους ρόμβους, κογχάρια, τυφλές αψίδες κ.ά) των οποίων όμως την ομορφιά μετριάζει η ασύμμετρη τοποθέτηση τους. Οι μαρμάρινοι κιονίσκοι πολλών παραθύρων καταστράφηκαν κατά τις πολιορκίες της Άρτας (οπότε ο ναός χρησίμευε ως πολεμικό αμυντήριο των Τούρκων) και το 1865 που έγιναν μεγάλες επισκευές στο μνημείο αντικαταστάθηκαν με άλλους λίθινους. Ο ναός είχε αρχικά πέντε εισόδους απ' τις οποίες οι δύο πλευρικές του νάρθηκα τειχίστηκαν αργότερα. Επίσης υπήρχε ξεχωριστό νεότερο κωδωνοστάσιο στη Β.Δ γωνία του περιβολότοιχου, το οποίο κατεδαφίστηκε κατά τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου.

.