Γεώργιος Μ. Τζήμας, Διδάσκων στο Πανεπ. Δ. Μακεδονίας - Η ταύτιση του αγαθού με το πολιτικό συμφέρον

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ «σὺν Ἀθηνᾷ»

4ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Γεώργιος Μ. Τζήμας, Διδάσκων στο Πανεπ. Δ. Μακεδονίας - "Η ταύτιση του αγαθού με το πολιτικό συμφέρον"

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εδραία είναι η πεποίθηση ότι οι πολιτειακές δομές ερείδονται σε στέρεα θεμέλια, όταν ενυπάρχει μια αλληλεξάρτηση του ηθικού – δικαίου με το πολιτικό συμφέρον. Ειδικότερα, όταν η απονεμηθείσα διανεμητική δικαιοσύνη δεν περιορίζεται στην αναγνώριση των δικαιωμάτων των ατόμων, όπως πράττει η καντιανή δικαιοσύνη, αλλά συνιστά εφαρμογή, πραγματοποιήσιμη της δικαιοσύνης με προϋπόθεση την ύπαρξη αρχών που εμφορούνται από αυτήν, όταν η άνιση μεταχείριση των ίσων ισορροπεί στην ίση μεταχείριση των άνισων, διορθωτική δικαιοσύνη, τότε η αμοιβαιότητα που εκπορεύεται από την ελεύθερη βούληση των μελών της κοινωνίας δρα ενοποιητικά μέσω του αντιπεπονθότος δικαίου και πλέον θριαμβικά το αγαθόν - ηθικό ταυτίζεται με το συμφέρον της εκάστοτε πολιτείας. Η εκπλήρωση επομένως της συλλογικής ευημερίας και των λεγόμενων εθνικών συμφερόντων διαπερνάται και συνέχεται από το αγαθό. Εξάλλου η αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης της όποιας ηγεμονικής απαίτησης ισχύος μέσω θεμελιωδών αρχών ανθρωπολογικής εξομοίωσης που δεν υπόκεινται σε έλεγχο ή σε κριτική και που γίνονται υποχρεωτικά δεκτές είναι ένα σύνηθες πολιτικό φαινόμενο που όμως δύναται να μετουσιωθεί, όταν το δίκαιο και η ηθική ταυτιστούν με το συμφέρον.
Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να καταδειχθεί ότι αυτή η ταύτιση του αγαθού και του πολιτικού συμφέροντος δύναται να πραγματωθεί με διάμεσο τον ηθικό ρητορικό λόγο και να καταδειχθεί τόσο η κεφαλαιώδης σημασία της φιλοσοφικής παιδείας του εκάστοτε ηγήτορα για το ὀρθῶς κυβερνᾶν, όσο και οι ικανότητές του στην πειθώ. Μάλιστα οι τελευταίες καθίστανται από τη φύση των πραγμάτων «sine qua non», προκειμένου να πείσει για ό,τι είναι δίκαιο, αγαθό, αλλά και συμφέρον για την πόλη. Η επιστήμη του σοφῶς σκέπτεσθαι και η τέχνη του εὖ λέγειν, συζευγνύονται, και ετεροκαθορίζονται μέσα στο εκάστοτε κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι με αποτέλεσμα ο ηθικός πειστικός λόγος καταφανώς να επικοινωνεί με την βούλευση, χωρίς τα φίλτρα της οποίας δεν είναι δυνατόν να αποφασιστεί το πολιτικό συμφέρον και συνάμα να αναχθεί στη σφαίρα του αγαθού. Αυτός που κατόρθωσε να συνδυάσει τη φιλοσοφική θεώρηση με την εμπειρική παρατήρηση και οι έννοιες που μεταχειρίστηκε να αποδίδουν ρεαλιστικά το κυριολεκτικό νόημα των λεγομένων του ήταν ο Αριστοτέλης στη Ῥητορική του. Αναφερόμενος μάλιστα στον συμβουλευτικό ρήτορα απερίφραστα δηλώνει πως «πρόκειται τῷ συμβουλεύοντι σκοπός τὸ συμφέρον». Η λέξη αυτή (συμφέρον) φορτισμένη μάλλον αρνητικά, αρχικά ξενίζει τον διαχρονικό ακροατή, πολύ γρήγορα όμως, επισημαίνοντας πως η όποια διαβούλευση αφορά όχι το τέλος, αλλά τα μέσα που οδηγούν σε αυτό, πραγματώνεται η ταύτιση του πολιτικού συμφέροντος με το ἀγαθόν, «τὸ δὲ συμφέρον ἀγαθόν [ἐστί]».
Στο πλαίσιο της προτεινόμενης εισήγησης παρουσιάζεται πως το συμφέρον της πολιτείας, όπως το συνέλαβε ο Αριστοτέλης, που συν τοις άλλοις αποτέλεσε και το σημαντικότερο κριτήριό του με το οποίο διέκρινε τα πολιτεύματα του σε «ορθά» και σε «παρεκβάσεις» τους είναι ένα κριτήριο ποιοτικό και ταυτόχρονα τελεολογικό. Μάλιστα για να γίνει αντιληπτός ο ρόλος του πολιτικού συμφέροντος στον σταγειρίτη, αρκεί να ειπωθεί πως αυτό το κριτήριο διερευνά και δίνει απάντηση στο καταλυτικό ζήτημα από πολιτικής άποψης, του σκοπού και του εξιδανικευμένου στόχου των κυβερνώντων. Επομένως το ποθούμενο και πάλι του ρητορικού-πολιτικού λόγου έχει ηθική διάσταση, αφού, αν λησμονηθεί το κοινό συμφέρον ο άνθρωπος ως «ζῶον πολιτικόν» θα απολέσει την ιδιότητα του «πολιτικού» και θα του υπολείπονται μόνον τα χαρακτηριστικά του ζώου.
Η προτεινόμενη εισήγηση παρουσιάζει με διαύγεια πως η προσέγγιση της έννοιας του πολιτικού συμφέροντος με τις έννοιες του δικαίου και του αγαθού είναι δυνατή και όποτε αυτή δεν είναι συμβατή, δεν συνεπάγεται ότι υπάρχει έλλειμμα ηθικής αξίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις επέρχεται ο ηθικός λόγος του ρητορεύοντος, ώστε να λειτουργήσει επικουρικά στην ανάδειξη του μέσου – άριστου.