Μονή Αττάλη - Μπαλί Μυλοποτάμου

Η Μονή Αττάλης ή Μονή Μπαλή βρίσκεται στις πλαγιές του λόφου της Αγίας Υπακοής, δυτικά του Μπαλίου, με πανοραμική θέα στη θάλασσα και πάνω από την Εθνική Οδό Ρεθύμνου - Ηρακλείου. Πήρε μάλλον το όνομα Μπαλή από την παραγωγή μελιού (bal στα Τουρκικά). Στην περιοχή, που μέχρι το 1970 που ανοίχτηκε ο εθνικός δρόμος ήταν απομονωμένη, άνθισε ο μοναχισμός και ο ασκητισμός. Η Μονή Μπαλή λειτουργεί σήμερα ως ανδρική και είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Το συγκρότημα είναι κτισμένο σε επίπεδα, λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους. Κοντά στην εντυπωσιακή είσοδο της μονής υπήρχαν οι στάβλοι της, ενώ παραμέσα θα δείτε το παλιό ελαιοτριβείο, το εργαστήριο κεραμικής, το φούρνο και, απέναντι, τα κελιά και την τράπεζα. Το καθολικό δε βρίσκεται στο κέντρο της αυλής, όπως συνηθίζεται, αλλά στη βορειοανατολική πλευρά του κτιριακού συνόλου και έξω απ' αυτό, κτισμένο δηλαδή σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Για να νιώθουν ασφαλείς οι μοναχοί από τις συχνές πειρατικές επιδρομές, μιας και είναι κοντά στη θάλασσα, είχε τοποθετηθεί μια βαριά πόρτα που σφράγιζε τη σκάλα που οδηγεί στο ναό. Έτσι, υπήρχε ένα είδος φρουρίου, μέσα στο οποίο περικλείονταν όλες οι βασικές λειτουργίες της μονής, εκτός όμως από το ναό.

Το αρχικά μονόχωρο καθολικό, το σημερινό βόρειο κλίτος, κτίστηκε και αγιογραφήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα με καλής ποιότητας τοιχογραφίες. Σε επόμενη φάση προστέθηκε το νότιο κλίτος και αργότερα και τα δύο κλίτη επεκτάθηκαν προς τα δυτικά, ενώ παράλληλα κατασκευάστηκε η όμορφη πρόσοψη με μανιεριστικά στοιχεία. Εντύπωση προκαλεί και η τοιχογράφηση της τράπεζας του μοναστηριού κατά τον 17ο αιώνα, εξαιρετικά σπάνια σε αυτή την περίοδο, λόγω της στροφής από την τοιχογράφηση των ναών στην τέχνη των φορητών εικόνων.

Το Μπαλί γενικότερα έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην τοπική ιστορία, καθώς ο απάνεμος όρμος του ήταν από τα βασικότερα σημεία ανεφοδιασμού των επαναστατών και επικοινωνίας με την ελεύθερη Ελλάδα. Οι Οθωμανοί προσπάθησαν πολλές φορές να καταλάβουν την περιοχή, προκαλώντας παράλληλα ζημιές και στη μονή. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη Σίφνο υπάρχει κι άλλη Μονή Μπαλή, στην οποία πιστεύεται ότι είχαν μεταφέρει οι μοναχοί της Αττάλης την ιερή εικόνα της Παναγίας, για να γλυτώσει από τα Τουρκικά χέρια.