AIANH- 2017 κυρία Στέλλα , φανοί

Η Αιανή είναι κωμόπολη του νομού Κοζάνης και έχει οριστεί ως ιστορική έδρα του δήμου Κοζάνης. Βρίσκεται κοντά στον Αλιάκμονα και απέχει 22 χλμ. νότια της πόλης της Κοζάνης.

Πέραν της γνωστής αρχαίας Αιανής στην περιοχή υπάρχει ναός της Παναγίας της εποχής των Κομνηνών, τρεις μικρές εκκλησίες με τοιχογραφίες του 1552 του ιεροδιακόνου Ζαχαρία και η βασιλική του Αγίου Δημητρίου στα τέλη του 11ου αι.

Ως πρώτοι οικισμοί αναφέρονται κατοικίες κυνηγών και αγροτών στις όχθες του ποταμού Αλιάκμονα, όπως η Βέρβιρ(η),[5] η Πουλιμίστρα κι ο Καραματσούκς. Στην Κλασική Εποχή δημιουργήθηκε ακρόπολη στο λόφο Ράχ(η) Μιγάλ(η), όπου τοποθετείται η Αιανή (ή ίσως η αναζητούμενη Ελίμεια). Πολιτισμική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής εποχής εντοπίζεται σε τομές στις θέσεις Ούτσινου και Ράχ(η) Τσέικα.
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η Αιανή φαίνεται πως ήταν διοικητικό κέντρο της Ελιμιώτιδας (έδρα του «κοινού των Ελίμιωτών»). Επίσης, αν κρίνει κανείς από την ύπαρξη αρκετών ιερών (όπως του Δία 'Υψιστου, της 'Αρτεμης, του Πλούτωνα, του Ερμή, της 'Ισιδας κ.ά.) τόσο μέσα στο αστικό κέντρο όσο και έξω από αυτό, σύμφωνα με αρχαιολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες, η πόλη αποτελούσε επιπλέον σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο της περιοχής. Ωστόσο, στα υστερορωμαϊκά χρόνια - πιθανώς λόγω των βαρβαρικών επιδρομών και καταστροφών - μεταβάλλεται σε απλή κώμη. Η οικιστική αυτή υποβάθμισή της ήταν οριστική, γιατί επί Διοκλητιανού ιδρύεται ένα νέο αστικό κέντρο, η Καισάρεια, στο κοντινό «Παλαιόκαστρο», δηλαδή σε απόσταση μόλις τεσσάρων χιλιομέτρων από την Αιανή.[6]
Αιώνες αργότερα κατοικήθηκαν οι θέσεις Κάλιαν(η) όπου βρίσκεται σήμερα η Αιανή, και οι περιφερειακές αντίστοιχες Σιλιό, Φτιλιά,[7] Προς το τέλος των Βυζαντινών χρόνων οικοδομήθηκε έξω από το χωριό ο ναός του Αγίου Δημητρίου και μέσα, στη σημερινή πλατεία, η "Κοίμησις της Θεοτόκου". Ο ναός της Αγίας Παρασκευής, όπου ευρίσκεται παλαιό, ανενεργό κοιμητήριο, ίσως οικοδομήθηκε επάνω σε πρότερο αρχαιοελληνικό ιερό. Επί Τουρκοκρατίας η Κάλιανη ήταν τσιφλίκι Οθωμανών[8] που συνυπήρχε με χριστιανικά εκκλησιαστικά κτήματα και μετόχια στα οποία ξεκουράζονταν μοναχοί οδοιπορώντας από και προς τις μονές της Ζάμπουρντας και του Ζντιανιού ή Ζιδανίου (Σισανίου). Κατά την παλαιότερη γραπτή πηγή (Συνοπτικό Οθωμανικό Φορολογικό Κατάστιχο ΤΤ 167) το 1530 η Κάλιανη είχε 457 χριστιανικά και 3 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Το 1927 το χωριό μετονομάστηκε σε Αιανή.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής διαθέτει ανεκτίμητα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην αρχαία πόλη Αιανή. Βρίσκεται σε ένα μεγάλο σύγχρονο κτίριο, που χτίστηκε το 1992-2002.
Το αρχαιολογικό συγκρότημα της αρχαίας πόλης βρίσκεται περίπου 2 χλμ βορειοανατολικά του χωριού και σε αυτό μπορείτε να δείτε κατάλοιπα των διαφόρων κτιρίων της αρχαίας πόλης.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής

Τα παλαια ήθη και έθιμα, όπως π.χ. τα Κόλιαντα, τα Σόρβα, η Χιλιδόνα, οι Απουκριές, οι Λαζαρίνις, εντάσσονται στον καμβά μίας προκαπιταλιστικής βαλκανικής ενδοχώρας. Οι ανδρικές στολές (μαύρες φουστανέλες) ομοιάζουν με τις αντίστοιχες των Καμβουνίων και των Χασίων, ενώ οι αντίστοιχες γυναικείες, προφανώς παλαιότερες, είναι εμφανώς επηρεασμένες από το Βορρά. Οι μαζικές αυτές συνήθειες ατόνησαν κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο, όταν τα κορίτσια κατέφυγαν για προστασία στις πόλεις, αλλά, κυρίως, μετά τον εξηλεκτρισμό του χωριού στις αρχές της δεκαετίας του ΄70.
Τα περισσότερα έθιμα, ιδιαίτερα οι Λαζαρίνες, έγιναν ευρύτερα γνωστά χάρη στη ρωμαλέα δραστηριότητα ενός επίμονου αρχαιολάτρη και ρομαντικού ζηλωτή, του δασκάλου Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου, που είχε παρακινηθεί συν τοις άλλοις από το Χρίστο Μανώλη, έναν ανύπαντρο γερμανομαθή, που καταγόταν από το χωριό, αλλά ζούσε στην Θεσσαλονίκη. Τη σημερινή ύπαρξή τους τα μεσαιωνικά έθιμα οφείλουν σχεδόν αποκλειστικά στην αφειδή οικονομική αρωγή της Δημοτικής Αρχής μέσω του συλλόγου «η Πρόοδος» και στην άοκνη εργασία των εκάστοτε χοροδιδασκάλων όπως π.χ. του Αργύριου Παπαζήση.
Νέα δρώμενα όπως ο Δρόμος του Απολλόδωρου και οι Γιορτές των Νερών στηρίζονται κι αυτά σε κρατικούς πόρους. Ορισμένα όμως όπως η Καμήλα, οι φανοί Μυρμήγκου και Λακκουστά και η έφιππη μεταφορά των οστών του Οσίου Νικάνορος από τη Ζάμπουρντα, ανήκουν – σωστότερα ανήκαν ως πρότινος - πλήρως στην ιδιωτική πρωτοβουλία.