Μίκης Θεοδωράκης - ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ ΣΠΗΛΙΕΣ - Γρηγόρης Μπιθικώτσης

«Προσπαθούσα να γυμνώσω την καρδιά μου όσο μπορούσα. Να πάω πιο βαθιά, ακόμη πιο βαθιά…
Ξέρεις ποιος ήταν ο Νάρκισσος; Ένας άνθρωπος που έβλεπε τον εαυτό του να πνίγεται χωρίς να μπορεί να κινηθεί για να τον σώσει».
Γιώργος Σεφέρης: Στράτης Θαλασσινός

Στίχοι: Γιώργος Σεφέρης, Τετράδιο Γυμνασμάτων-Σχέδια για ένα καλοκαίρι
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

"Επιφάνια" Δίσκος 1964, Σύνθεση έργου: 1960, Παρίσι

Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές
υπάρχει μια δίψα υπάρχει μια αγάπη
υπάρχει μια έκσταση,
όλα σκληρά σαν τα κοχύλια
μπορείς να τα κρατήσεις
μες στην παλάμη σου.

Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές
μέρες ολόκληρες σε κοίταζα στα μάτια
και δε σε γνώριζα μήτε με γνώριζες.

Πίνακας: Το Σπήλαιο των Νυμφών της Θύελλας,Sir Edward John Poynter,(Έντουαρντ Πόυντερ)

[OrpheusDionysus]

Το ειδυλλιακό σκηνικό που δημιουργεί ο χώρος μιας θαλασσινής σπηλιάς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, λειτουργεί εδώ ως το έναυσμα για μια διττή διερεύνηση του ερωτικού συναισθήματος. Σε πρώτο και κυριολεκτικό επίπεδο ο Σεφέρης παρουσιάζει τον ερωτισμό που χαρακτηρίζει τον κλειστό χώρο της θαλασσινής σπηλιάς, όπου το εν δυνάμει ζευγάρι αισθάνεται απομονωμένο αρκετά, ώστε να αφεθεί στο σαρκικό κάλεσμα του έρωτα. Το ερωτικό συναίσθημα, η επιθυμία για έρωτα, αλλά κι η εκστατική εκείνη αίσθηση που απομακρύνει κάθε άλλη σκέψη και καθιστά τον ερωτικό πόθο κυρίαρχο και επιτακτικό, αποκτούν στον προφυλαγμένο χώρο της σπηλιάς μια σχεδόν υλική υπόσταση∙ καθίστανται, δηλαδή, τόσο έντονα, ώστε δημιουργούν την εντύπωση μιας χειροπιαστής παρουσίας (μπορείς να τα κρατήσεις στην παλάμη σου).
Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές, καθώς το ζευγάρι αισθάνεται πλήρως αποκομμένο από κάθε περισπασμό, επιτρέπει στις ανάγκες και τις επιθυμίες του σώματος να λάβουν τον πρώτο λόγο. Η δίψα για έρωτα αποκτά πλέον δεσπόζουσα θέση κι είναι αυτή που καθοδηγεί τη σκέψη και τη δράση των προσώπων. Η βαθύτερη και πιο ουσιαστική γνωριμία μεταξύ τους τίθεται σε δεύτερη μοίρα, αφού ό, τι προέχει είναι η σαρκική πτυχή της ερωτικής έλξης. Έτσι, αν και συναντιούνται ξανά και ξανά στο ίδιο μέρος περνώντας μέρες ολόκληρες μαζί, δεν κατορθώνουν να γνωριστούν πραγματικά, αφού κυρίαρχη επιδίωξή τους είναι ο κορεσμός του ερωτικού τους πόθου.
Κι είναι η ματαίωση αυτή της πραγματικής γνωριμίας μεταξύ τους που φανερώνει το δεύτερο, το αλληγορικό επίπεδο στο οποίο κινείται το ποίημα. Η θαλασσινή σπηλιά αποτελεί υπό μία έννοια καθρέφτισμα της ανθρώπινης ψυχής∙ του εσωτερικού ψυχικού κόσμου του ατόμου, όπου κάποτε η επιθυμία για έρωτα κι η ανάγκη για την εκστατική διαφυγή από τα ποικίλα προβλήματα της ζωής αποκτούν κυρίαρχο ρόλο. Στον ψυχικό αυτό χώρο, λοιπόν, όπου θα περίμενε κανείς την πραγμάτωση μιας βαθύτερης γνωριμίας μεταξύ των ατόμων, εντοπίζεται μια απροσδόκητη διαφοροποίηση των προτεραιοτήτων. Ο ποιητής μοιάζει να επιτρέπει στη σαρκική επιθυμία να παραμερίσει την πιο καίρια επιδίωξη της ψυχικής επικοινωνίας προς όφελος της ηδονικής απόλαυσης∙ μιας απόλαυσης που είναι βέβαια σημαντική, μα εντελώς πρόσκαιρη αν συγκριθεί με τη βαθύτερη εκείνη ευδαιμονία που προκύπτει από την ψυχική και πνευματική επαφή με το άλλο άτομο.
Ο ποιητής -όπως συχνά συμβαίνει στους περισσότερους ανθρώπους- παρασύρεται από την ερωτική έλξη που αισθάνεται για τη γυναίκα απέναντί του και αφήνει την ηδονική αυτή αίσθηση να λάβει τον έλεγχο των πράξεών του. Χωρίς να επιδιώξει να επικοινωνήσει πραγματικά μαζί της, ώστε να γνωρίσει την ποιότητα του χαρακτήρα της και την προσωπικότητά της, αρκείται στην ένταση της ερωτική επιθυμίας που του προκαλεί η εξωτερική της εμφάνιση. Προκύπτει, έτσι, ένα ερωτικό πλησίασμα που υπαγορεύεται αποκλειστικά από τη σαρκική έλξη κι όχι από την ψυχική επικοινωνία και την πνευματική γνωριμία.

Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές
μέρες ολόκληρες σε κοίταζα στα μάτια
και δε σε γνώριζα μήτε με γνώριζες.

Ο ποιητής αφήνεται στο θαυμασμό του για την ομορφιά και το σωματικό κάλλος της γυναίκας, μη επιδιώκοντας την επικοινωνία εκείνη που θα καθιστούσε εφικτή την αποκάλυψη της πραγματική της ταυτότητας και των ψυχικών της γνωρισμάτων. Ο έρωτας βιώνεται εδώ πρωτίστως ως σωματική έλξη, εφόσον ο ποιητής επιδιώκει να διατηρήσει ακέραια την αίσθηση της εξιδανίκευσης που είναι δυνατή μόνο όταν δεν έχει προχωρήσει μήτε στο ελάχιστο η διερεύνηση της προσωπικότητας του άλλου προσώπου. Η γοητεία που ασκεί η παρουσία της συνιστά, άρα, μια ευπρόσδεκτη απάντηση στο ψυχικό αίτημα για μια καθαρή αποθέωση του ερωτικού συντρόφου∙ για μια αποθέωση που βασίζεται κυρίως στις εσωτερικές επιθυμίες του ποιητικού υποκειμένου και όχι κατ’ ανάγκη σε πραγματικές ποιότητες της άγνωστης γυναίκας.


©Κωνσταντίνος Μάντης