Στο Πληκάτι Ιωαννίνων, στις αετοφωλιές του Γράμμου

Ένα από τα πιο γνωστά Μαστοροχώρια της Ηπείρου, το Πληκάτι, στέκει σαν αετοφωλιά στους πρόποδες του Γράμμου και σε υψόμετρο 1240 μ., σε ένα μοναδικό φυσικό τοπίο, ανάμεσα σε δασωμένες πλαγιές και άφθονα νερά. Ένα χωριό με μεγάλη ιστορία που ξεκινάει περίπου πριν 1000 χρόνια ίσως και παλαιότερα. Το Πληκάτι είναι το τελευταίο Μαστοροχώρι πριν από τα σύνορα. Άλλωστε η ονομασία "Πληκάτι" προέρχεται από το πελέκημα της πέτρας:
«Πελεκάνος» (αυτός που κάνει το πελέκημα της πέτρας) - «Πελεκάτι» και κατά παράφραση Πληκάτι...
Το 1840 αριθμούσε περίπου 350 με 400 σπίτια και περίπου 2200 κατοίκους. Από το 1840 μέχρι το 1920 παρατηρήθηκαν πληθυσμιακές μετακινήσεις στη Δυτική Μακεδονία και Θεσσαλία.Το 1841 μεγάλος αριθμός οικογενειών από το Πληκάτι εγκαθίσταται στο νέο χωριό Μπελκαμάνη (σημερινή Δροσοπηγή) στο νομό Φλώρινας. Μια επιτροπή από το χωριό επισκέφτηκε την περιοχή της Φλώρινας, μετά από πληροφορίες που είχε από ταξιδιώτες κτίστες, και αγόρασαν από έναν Μπέη της περιοχής έκταση, η οποία πληρούσε τις προϋποθέσεις για να εγκατασταθούν οι εργαζόμενοι κτίστες με τις οικογένειες τους. Σύντομα πάλι, το 1861, μεταναστεύουν ξανά και φτιάχνουν εκεί κοντά το νέο χωριό τη Νεγοβάνη (σημερινό Φλάμπουρο) και στο Καζακλάρ της Θεσσαλίας (σημερινός Αμπελώνας).
Από τα 1240 μέτρα υψόμετρο κατεβαίνουν στα 1000 (στη Δροσοπηγή Φλώρινας) και μετά στα 800 (στο Φλάμπουρο Φλώρινας)... και μετά στον παράδεισο των 60 μ. (στον Αμπελώνα Λάρισας)!
Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της κοινωνικής ζωής του χωριού ήταν η μακροχρόνια παραμονή του μεγαλύτερου μέρους του αντρικού πληθυσμού στην ξενιτιά. Οι γυναίκες επιφορτίζονταν με τις γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες αυτοσυντήρησης της οικογένειας. Η ζωή του χωριού ήταν προσαρμοσμένη στους ρυθμούς των περιοδικών μετακινήσεων των «μπουλουκιών» των μαστόρων.
Μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι άλλων περιοχών νοίκιαζαν τα καλοκαίρια τα πλούσια βοσκοτόπια του Γράμμου. Περίπου 30.000 πρόβατα φιλοξενούσε ο Γράμμος παλιά. Αυτό, σε συνδυασμό με τη γειτνίαση με το κτηνοτροφικό χωριό Αετομηλίτσα, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τα πέντε μπατάνια και οι τρεις νεροτριβές για τα μάλλινα υφάσματα και τα σκεπάσματα των κτηνοτρόφων. Τα χαλάσματα υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Εργαλεία Πληκαδιτών μαστόρων φυλάσσονται στο Μουσείο Μπενάκη και μαρτυρούν τις δραστηριότητες της περιοχής καθώς και τους χρόνους που διαδραματίστηκαν.
Οι Πληκαδίτες μάστοροι διακρίθηκαν για την τεχνική τους, ήταν άριστοι στο χτίσιμο και πελέκημα της πέτρας και άφησαν καλό όνομα στις δουλειές. Τα μπουλούκια των Πληκαδιτών μαστόρων ταξίδεψαν σχεδόν σε όλα τα μέρη της Ελλάδας... ιδιαίτερα στην Αθήνα και τα γύρω αρβανιτοχώρια. Πληκαδίτες ήταν οι μαστόροι που έχτισαν το σπίτι του Μακρυγιάννη στην Αθήνα και πολλά αρχοντικά της νέας πρωτεύουσας.
Όλη τους η τέχνη ήταν μία λέξη: "Αργά". Όσο πιο αργά δούλευαν, τόσο πιο καλοί μαστόροι ήταν. Τραγουδούσαν και σφύριζαν στο πελέκημα για να ξεχνιούνται και να μη βιάζονται. Εργάζονταν ομαδικά, οργανωμένοι σε ομάδες-μπουλούκια, δηλαδή οικοδομικά συνεργεία, που στηρίζονταν στο εθιμικό δίκαιο, σε άγραφους, αυστηρούς κανόνες και σε μια απαράβατη ιεραρχία. Μαθητούδια, τσιράκια, καλφάδες, αρχικαλφάδες, μάστοροι.
Οι κάτοικοι του Πληκατιού ακόμα και σήμερα είναι δίγλωσσοι. Ομιλούν τόσο τα αλβανικά όσο και τα ελληνικά. Η γειτνίαση του χωριού με τις αλβανικές περιοχές είχε οδηγήσει στο παρελθόν τους κατοίκους να έχουν περισσότερες συναλλαγές με την πόλη της Ερσέκας στην Αλβανία, παρά με την Κόνιτσα.
Στο Πληκάτι επίσης υπάρχουν δύο εκκλησίες με ξεχωριστή σημασία η κάθε μία. Η μία είναι η «Παναγιά η Οδηγήτρια» με την εικόνα της να θεωρείται θαυματουργή και να συγκεντρώνει, στις 16 Φεβρουαρίου που πανηγυρίζει, προσκυνητές από όλη την περιοχή. Επίσης η παλιότερη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με μία στέγη μοναδικής αισθητικής ομορφιάς και με μεγάλη ιστορική βαρύτητα που όμως αρχίζει και υποχωρεί.
"Αργά"! "Αργά"!...
Απόγευμα Σαββάτου στο τελευταίο χωριό της Ελλάδας, πριν τα σύνορα.
"Αργά"! Η τέχνη της απόλαυσης...
η τέχνη της ζωής!


"Διαστέλλονται τα βουνά
σε γουλιές μαβιάς σκιάς
και λάμνουν με τον ουρανό

Ψηλά στον ελαφρύ θόλο
κόπηκε η μαγεία
Και γκρεμίζομαι μέσα μου
Και σκοτεινιάζω σε μια φωλιά μου"
Τζιουζέππε Ουνγκαρέττι

Στην κοιλάδα του Σαραντάπορου, παραπόταμου του Αώου, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, με φόντο τον επιβλητικό Γράμμο.
Η μαγεία ψηλά...