ΚΡΗΤΙΚΟΣ (ΡΟΔΙΤΙΚΟΣ ΠΗΔΗΧΤΟΣ) - ΝΙΚΟΣ ΤΖΕΛΛΟΣ

Κάνε ΕΓΓΡΑΦΗ για περισσότερα βίντεο σαν αυτό!

Κρητικός ή Ροδίτικος πηδηχτός

Μουσική: Παραδοσιακή
Στίχοι: Παραδοσιακοί

Διασκευή με βάση στοιχεία έρευνας.

Λύρα, Λαούτο - Νίκος Τζέλλος

Ηχογράφηση, μίξη, mastering - Μπίνης Ζαμπετούλας

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟ-ΡΟΔΙΤΙΚΟ

Το 1926 στην Αμερική , ο Κρητικός λυράρης Χαρίλαος Πιπεράκης μαγνητοφωνεί παραδοσιακούς σκοπούς της Κρήτης, μερικούς από την υπόλοιπη Ελλάδα και κάποια ρεμπέτικα τραγούδια. Μεταξύ αυτών, το "Ξηροστερνιανό νερό" και τον "Κρητικό συρτό". Λίγα χρόνια αργότερα, το 1933 ο Ανδρέας Ροδινός ηχογραφεί κάποια κομμάτια, μεταξύ αυτων ο "Συρτός Αποκορωνιάτικος" και ο "Συρτός Κισσαμιώτικος". Παρατηρείται ότι ο "Αποκορωνιάτικος συρτός" είναι πανομοιότυπος με τον "Κρητικό συρτό" του Πιπεράκη.

Το 1930 στη Ρόδο, έρχεται να κάνει λαογραφική περιήγηση και καταγραφή ο Ελβετός εθνομουσικολόγος Samuel Baud bovy, ο οποίος καταγράφει σκοπούς, τραγούδια και χορούς της Ρόδου. Στις καταγραφές του, δεν βρίσκουμε στοιχεία για τον "Ροδίτικο πηδηχτό" ή "Κρητικό" χορό. (1) (2)
Η Ρόδος εκείνη την εποχή ήταν στη περίοδο της Ιταλοκρατίας. Οι Ιταλοί τότε διασκέδαζαν με τους χορούς των Ροδιτών, και με παρότρυνση τους δημιουργήθηκε το χορευτικό συγκρότημα της Ρόδου, κοινώς μπαλέτο της Ρόδου.
Σε ασπρόμαυρα βίντεο από την Ιταλοκρατία, παρακολουθούμε μια παράσταση του μπαλέτου, στο ξενοδοχείο των Ρόδων, η οποία πραγματοποιήθηκε στη περίοδο 1935-1947, και στην οποία χορεύουν τον "Κρητικό" ή "Ροδίτικο πηδηχτό".

Επικαλούμενος τον Γιάννη Κλαδάκη, εκείνη την εποχή τα ραδιόφωνα στον Έμπωνα και σε άλλα χωριά της Ρόδου, έπιαναν Ηρακλείο και όχι Ρόδο. Ετσι στα χωριά της Ρόδου μεταφέρθηκε ο "συρτός Αποκορωνιάτικος" και ο "Κισσαμιώτικος" μαζί με τον "Ξηροστερνιανό".
Άρχισε να ακούγεται ο χορός στα πανηγύρια με τη μορφή που παραθέτουμε από κάτω, η οποία είναι η παλαιότερη ηχογράφηση του, από το 1969, από τον Παναγιώτη Μπάκη με καταγωγή από τον Έμπωνα της Ρόδου.

Στην ηχογράφηση είναι ξεκάθαρο ότι ο Μπάκης έπαιζε ρυθμικά "κανονικό" χανιώτικο συρτό.

Στην ίδια δεκαετία, ο Γιάννης Κουλιανός, ξακουστός βιολιστής, βιρτουόζος της Κλασσικής παιδείας, ηχογραφεί ένα "Ροδίτικο" σε ρυθμό νησιώτικου συρτού με τη συνοδεία κιθάρας, με μονάχα 4 μελωδίες, επαναλαμβανόμενες.

Ο Ροδίτικος του Κουλιανού ταξιδεύει στην Ελλάδα, και ο χορός χάνει το αρχικό του πρόσωπο. Μαζί με την αλλαγή αυτή, διαφοροποιείται και ο χορός, ο οποίος ενώ άλλοτε χορευόταν σαν χανιώτικο συρτό, μεταλλάχθηκε σε κυκλικό το βήμα του.(3)

Στη Ρόδο, στα πανηγύρια και στους γάμους συνεχίζεται να ακούγεται ο αυθεντικός Ροδίτικος, κυρίως στον Αρχάγγελο, ενώ στον Έμπωνα σιγά σιγά σβήνει, μέχρι που ο Γιάννης Κλαδάκης τον αναζωογονεί στα ορεινά χωριά της Ρόδου.

Ο Γιάννης Κλαδάκης μπαίνει στη δισκογραφία, και ηχογραφεί τον Κρητικό με περισσότερα γυρίσματα, τα οποία συνηθίζονται από όλους τους παραδοσιακούς μουσικούς.

Τον ίδιο Ροδίτικο ακούμε από τους νεότερους Σάββα Περσελή, τον Στέφανο Θαρρενό και από τον πολύ παλαιότερο και μεγαλύτερο σε ηλικία, Αντώνη Τσακίρη από τον Αρχάγγελο, ο οποίος παίζει τον πιο κοντινό Ροδίτικο, στον Ροδίτικο του Μπάκη. Στα ίδια μοτίβα, παίζει και ο Τσαμπίκος Φουτούλης επίσης από τον Αρχάγγελο, ενώ οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αναπολούν ότι ο Ροδίτικος είχε κι άλλα γυρίσματα.

Στα αυτιά του Έλληνα ακροατή, ο Ροδίτικος αποτελούνταν από 4 μελωδίες και ήταν σχεδόν πανομοιότυπος με τον "Χανιώτικο" της Νάξου, ενώ στη πραγματικότητα, ο "Κρητικός" ή "Ροδίτικος" είναι στην ουσία ο "συρτός του Ροδινού" όπως έχει επικρατήσει η ονομασία του μαζί με άλλα χανιώτικα συρτά, τα οποία παραθέτω παρακάτω:

1)Ξηροστερνιανό νερό
2) Συρτά του Ροδινού (Αποκορωνιάτικος, κισσαμίτικος)
3)Μόνο εκείνος που αγαπά
4)Γαβαλοχωριανος συρτός
5)Χανιώτικος, παραλλαγή Βουρογιάννη
6)Σεληνιωτικος
7)Πρώτος συρτός(4)

¹ Ροδίτικος λέγεται σε όλα τα Δωδεκάνησα ενώ στη Ρόδο λεγόταν Κρητικός, αργότερα χρησιμοποιήθηκαν και οι 2 ονομασίες.

² ο Ροδίτικος στη Σύμη λέγεται και "Αμερικάνικος", ονομασία που να υποδηλώνει τη πηγή του. Δηλ. Ηχογραφήθηκε στην Αμερική και οι μετανάστες Δωδεκανήσιοι τον έφεραν μαζί με τα βήματα του, πίσω στα Δωδεκάνησα.

³ Ο Γιάννης Κουλιανός ήταν ίσως ο καλύτερος δεξιοτεχνικά βιολιστής που πέρασε από την Ρόδο. Ωστόσο από θέμα λαογραφικών γνώσεων δεν ήταν ο μεγαλύτερος γνωστής της μουσικής παράδοσης της Ρόδου. Ο ίδιος, επίσης, είχε καταγωγή από τη Κάλυμνο, και ο Ροδίτικος που έπαιζε έμοιαζε περισσότερο με τη Καλύμνικη εκδοχή παρά με την αυθεντική Ροδίτικη.

⁴ Το άκουσα μόνο από τον Αντώνη Τσακίρη.

⁵ Στη Καρπάθικη εκδοχή άκουσα τον Μανώλη Σοφίλλα, ο Ροδίτικος που έπαιζε ήταν μόνο το "Ξηροστερνιανό νερό".

Έρευνα - Κείμενα - Επιμέλεια : Νίκος Τζέλλος

[himperial]

Μπράβο για την εκτεταμένη έρευνα και τα παραθέματα.

[giannisagkas_]

Ίσως. Το ύφος και ορισμένα γυρίσματα θυμίζουν αρκετά την τέχνη του Ροδινού.
Πολύ καλό!

[Greekfolkmusic]

Θερμά συγχαρητήρια για το ταλέντο και το ήθος σας!

[ΝίκοςΤζέλλος]

Άλλες σχετικές πληροφορίες:

- Η περισσότερες παλιές ζυγιές αποτελούνταν από βιολί και σαντούρι, ενώ το λαούτο είχε αρχίσει να χάνεται. Τα βιολιά και τα σαντούρια έπαιζαν τη μελωδική γραμμή, χωρίς κάποιο όργανο να κρατάει ρυθμό. Το ίδιο ίσχυε και με τις κομπανίες που περιείχαν κλαρίνο, βιολί, σαντούρι και ντραμς. Με βάση την ηχογράφηση του Παναγιώτη Μπάκη, ο ακροατής μπορεί αμέσως να αντιληφθεί τον "επιθετικό" τρόπο που παίζουν τον Κρητικό, και πως παραπέμπει σε χανιώτικο συρτό.

- Το 1899 έρχονται έπειτα από εξορία οι Τουρκοκρητικοί στη Ρόδο, οι οποίοι έφεραν μαζί τους έναν βιολιστή. Ο Γιάννης Κλαδάκης με πληροφορεί ότι υπήρχε μια Τουρκοκρητικιά που έπαιζε τον "ταμπουρά", δηλαδή λαούτο.

- Στους Ροδίτες άρεσε πολύ το τραγούδι "ο Ταχυδρόμος του χωριού" από τις Κυκλάδες και συνηθίζεται να το παίζουν σαν Ροδίτικο, χωρίς όμως τραγούδι.

- Στη Κάλυμνο(Μικές Τσουνιάς) και στη Κάρπαθο⁵ ο Ροδίτικος συνεχίζει να παίζεται σαν "χανιώτικο" συρτό, δηλαδή με τη τεχνική "βούρτσα" στο λαούτο.

- Μεχρι την ανακάλυψη της παλαιότερης ηχογράφησης Ροδίτικου από τον Μπάκη, η παλαιότερη έγκυρη-αυθεντική ηχογράφηση, έκρινα ότι είναι του Μικέ Τσουνιά, και πράγματι το παίξιμο τους ήταν σχεδόν πανομοιότυπο.

- ο Samuel Baud bovy δεν κατέγραψε τον Κρητικό στη Ρόδο, που σημαίνει ότι ο χορός ήρθε μεταγενέστερα.

- Στο θέατρο της Νέλλης Δημογλου, ο χορός αναφερόταν ως Πηδηχτός. Η Νέλλη Δημογλου υποστηρίζει ότι αυτή την ονομασία της έδωσαν για το χορό, το μπαλέτο του Δήμου της Ρόδου.

- Στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, κυρίως στα βορειότερα έχουν προσαρμόσει δικά τους δίστιχα, τα οποία δεν τραγουδιούνται στη Ρόδο.

- Ως έγκυρα ονόματα για τον χορό θεωρούνται τα, "Κρητικός" και "Ροδίτικος".

- Ο Ροδίτικος είναι ένας ζωντανός χορός και μέχρι και σήμερα δημιουργούνται νέα τραγούδια σε αυτόν.

- Ο αυθεντικός Ροδίτικος έχει ρυθμό χανιώτικου συρτού. Σε όλη τη Ρόδο, πλέον, θα το ακούσουμε σαν νησιώτικο συρτό. Βασισμένος σε αυτή τη παραποίηση, αποφάσισα να ηχογραφήσω ένα Ροδίτικο με σχεδόν όλα τα γυρίσματα του, με Ροδίτικη λύρα και νησιώτικο λαούτο, δηλαδή τα αυθεντικά όργανα της Ρόδου με τον αρχικό του ρυθμό.

- Την εποχή εκείνη τα αδέρφια Κονιτοπούλου είχαν γίνει εμπορική επιτυχία. Είναι πολύ πιθανόν, ο Χανιώτικος Νάξου να μεταφέρθηκε στη Ρόδο και να αντικατέστησε τον Κρητικό.