Η ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία

"Κρατική βία χωρίς εγγυήσεις: η ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία"
Πρόκειται για την επιστημονική εκδήλωση της Ένωσης Ελλήνων Δημοσιολόγων που έγινε στην Αίθουσα Εκδηλώσεων Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών στην ενότητα Επίκαιρα Ζητήματα Δημοσίου Δικαίου. Ο εισηγητής είναι ο έγκριτος νομικός Ευτύχης Φυτράκης με πολλές διακρίσεις, σπουδές και εκπαιδευτικό έργο στον τομέα των Δικαιωμάτων ειδικά των εγκλείστων συνανθρώπων μας.
Όμως εμείς που παλεύουμε στα μετερίζια της πολύπαθης Ψυχικής Υγείας τον μαχόμενο νομικό τον γνωρίσαμε έξω από τους παραπάνω τίτλους του. Πορευτήκαμε μαζί του στους λαϊκούς αγώνες του κινήματος για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων αδελφών μας και πολλές φορές διαβήκαμε πόρτες, που η άοκνη και μεθοδική δουλειά του μας άνοιξε.
Η παρέμβασή του αυτή -από τον Δεκέμβρη του 2013- γίνεται ξανά σήμερα επίκαιρη με αφορμή την έκθεση της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές όπου γίνεται λόγος για «πάγια και γενικευμένη πρακτική των εισαγωγών σε ιδιωτικές κλινικές επί σειρά ετών». Επίσης επισημαίνει ότι «… ήδη από την 1-9-18 δεν πραγματοποιούνται μεταφορές ασθενών από δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στα πλαίσια της διαδικασίας της αναγκαστικής νοσηλείας κατ’ εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 101 του Ν. 2071/92 και 16 του Ν. 2716/99» και ζητά: «… από τις Εισαγγελίες να εφαρμοστεί η ισχύουσα νομοθεσία για την ακούσια νοσηλεία η οποία δεν επιτρέπει την εν λόγω νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές...». Έτσι περιγράφει η επιτροπή τη διαχρονική γενική εικόνα των εισαγωγών σε ιδιωτικές κλινικές και ο πρώιμος αγωνιστικός νομικός Φυτράκης μας επισημαίνει τα ίδια περίπου ζητήματα, έξι χρόνια πριν.
Για το λόγο αυτό -μας θυμίζει στην ομιλία του ο Ευτύχης Φυτράκης- τόσο η ελληνική νομοθεσία, ήδη από το 1992, όσο και διεθνείς συμβάσεις (ΕΣΔΑ, Σύμβαση ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ) επιβάλλουν μια σειρά από εγγυήσεις για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του ανθρώπου- ψυχικά πάσχοντα. Μάλιστα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων απαιτεί, για την ακούσια νοσηλεία μια σειρά από όρους: να υπάρχει λόγος σοβαρής ψυχικής διαταραχής που να διαπιστώνεται από αντικειμενική, αξιόπιστη και επιστημονική γνωμάτευση, να παρέχεται κατάλληλη θεραπεία, να είναι η μοναδική λύση αφού καμιά άλλη λιγότερο περιοριστική δεν αποδίδει, να υπάρχει δικαστικός έλεγχος, να τηρείται μια νόμιμη διαδικασία.
Ωστόσο, όπως προκύπτει από την εμπειρία και επιβεβαιώθηκε από έρευνες, τόσο η εισαγγελική-δικαστική όσο και ψυχιατρική πρακτική κινιόντουσαν σ’ ένα πέλαγος με πολλαπλές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών. Η εισαγγελική-δικαστική διαδικασία ήταν υποτυπώδης, οι αυστηρές προθεσμίες παραβιάζονται, η ιατρική διαδικασία εξέτασης ήταν διεκπεραιωτική, η εξέλιξη της κάθε περίπτωσης δεν παρακολουθείτο, κανείς δεν ήλεγχει την τήρηση του νόμου, τα δικαιώματά του ασθενούς (ενημέρωσης, παράστασης στο δικαστήριο, άσκησης ενδίκων μέσω κλπ.) δεν γινόντουσαν σεβαστά, ενώ δεν υπήρχε νομική βοήθεια. Αυτές οι παραβιάσεις είχαν εντοπισθεί από εθνικούς (ΣτΠ, ΕΕΔΑ) και διεθνείς οργανισμούς (CPT, Ευρ.ΔΔΑ), χωρίς όμως νάχει αναληφθεί καμιά πρωτοβουλία για τη διόρθωση της κατάστασης. Μάλιστα δύο (το 2011) καταδίκες της χώρας από το Ευρ. Δ.Δ.Α. για το θέμα δεν φάνηκε να συγκινούν κανέναν.
Ο ομιλητής κατέληξε συνοψίζοντας ότι το ισχύον σύστημα έχει καταρρεύσει, αφού δεν εγγυάται ούτε την αξιοπρεπή θεραπεία ούτε την προστασία των ψυχικά ασθενών. Αντίθετα, εκθέτει την ψυχιατρική και τη δικαστική εξουσία για αυθαιρεσία και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κατόπιν τούτων, πρότεινε ένα νέο σύστημα που θα εγγυάται τόσο τη φροντίδα ψυχικής υγείας όσο και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χωρίς τη δράση της αστυνομίας και την παρεμβολή της Εισαγγελίας. Στην ακούσια νοσηλεία πρέπει να εμπλέκονται οι κοινωνικές υπηρεσίες των Δήμων και να αποφασίζεται από ένα διοικητικό όργανο, με συμμετοχή ψυχιάτρου, κοινωνικού λειτουργού και νομικού. Το όργανο αυτό θα συνδέεται με την Επιτροπή δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών ενώ θα προβλέπεται προσφυγή σε δικαστήριο.
Κλείνοντας, ο κ. Φυτράκης αναφέρθηκε στον αφορισμό του γνωστού Καθηγητή ψυχιατρικής Thomas Szasz: “Η ανθρώπινη ελευθερία κινδυνεύει από μια συνωμοσία της δικαστικής εξουσίας με την ψυχιατρική» ζητώντας την διάψευσή του.