Calicotome villosa ή Καλυκοτόμη η εριότριχος (ασπάλαθος)

Η Calicotome villosa είναι ένας πολυετής ακανθώδης θάμνος με ύψος που μπορεί να φτάσει τα 2-3 μ., με εναλλασσόμενα κλαδιά, με διακριτές αυλακώσεις κατά μήκος των βλαστών. Οι βλαστοί όταν ξεραθούν το καλοκαίρι μετατρέπονται σε σκληρά αγκάθια. Το γένος περιλαμβάνει 3 είδη στην Ευρώπη και τη βόρεια Αφρική. Στην Ελλάδα εμφανίζεται η Calicotome villosa που φύεται μέχρι τα 900 μέτρα υψόμετρο, σε ξηροθερμικές περιοχές, σε φράχτες, θαμνότοπους και φρυγανότοπους. Είναι γνωστή με διάφορα κοινά ονόματα: ασπάλαθος, σπαλάχτρι, σπαλάθρι, ασφάλαθος, ασπαλαθότρουλα, ασφάλαχτος, ασπραγκαθκιά. Στην αγγλική βιβλιογραφία θα το συναντήσουμε ως Hairy thorny broom ή Spiny broom. Είναι φυτό της μεσογειακής χλωρίδας και ανήκει στην οικογένεια Fabaceae.
Τα φύλλα είναι εναλλασσόμενα, σύνθετα με τρία μικρά φυλλάρια, έμμισχα και χνουδωτά στην κάτω πλευρά.
Τα άνθη της είναι κίτρινα, μασχαλιαία και ερμαφρόδιτα, τα οποία φύονται σε σκιαδόμορφες δέσμες ή σε βότρεις των 2 έως 15 λουλουδιών. Η στεφάνη είναι ζυγόμορφη και κίτρινη και τα βράκτια του κάλυκα σχεδόν ακέραια. Τα άνθη αναδύουν ένα ωραίο χαρακτηριστικό γλυκό άρωμα. Ανθίζει από το Δεκέμβριο έως και τον Απρίλιο. Ο καρπός είναι επιμήκης χέδρωπας, σχεδόν τετραγωνικός, έντονα τριχωτός και αποτελεί νόστιμη λιχουδιά για τις κατσίκες.
Γνωστή από τα αρχαία χρόνια με το ίδιο όνομα, "ασπάλαθος", περιγράφεται από τον Διοσκουρίδη, σύμφωνα με τον οποίο (παρμένο από τον Πλάτωνα), τιμωρούσαν οι θεοί τους τυράννους στον Άδη*, με τα γεμάτα σκληρά αγκάθια κλαδιά του.
Οι αρχαίοι Ελληνες χρησιμοποιούσαν τα άνθη του ασπάλαθου για την παρασκευή αρωματισμένου ελαιόλαδου και την περιποίηση του σώματος.
Αν και η ανθοφορία του είναι μεγάλη και σε όγκο και σε χρόνο διάρκειας, το νέκταρ που δίνει είναι φτωχό σε σάκχαρα και γύρη. Επομένως μελισσοκομικά δεν έχει μεγάλη αξία, αφού οι μέλισσες δυσκολεύονται ακόμη και να πάρουν το νέκταρ, από τα βαθυκάλυκα άνθη του.
Το όνομα του γένους Calicotome, είναι σύνθεση των ελληνικών λέξεων "κάλυκας + τομή" και αναφέρεται στο σχήμα του κάλυκα που τέμνεται εγκάρσια κατά την ανάπτυξη του άνθους.
Το όνομα του είδους villosa, από τη λατινική λέξη villósus= τριχωτή, χνουδωτή.
Τα συγκεκριμένα φυτά τα φωτογράφησα στις 30 Μαρτίου 2020 στην Κιάφα της Μάνδρας Αττικής.



* Σε αυτήν την ιστορική αναφορά βασίζεται το τελευταίο ποίημα που έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης στις 31 Μαρτίου 1971, το οποίο ονομάζεται «Επί Ασπαλάθων».