Ζέρμα Κόνιτσας / Zerma (village), Konitsa, Ioannina, Greece

Κάθε χωριό - ελεύθερη ψυχή!
Κάθε σπίτι - ελεύθερο μυστρί!
Εδώ οι άνθρωποι γεννιούνται αετοί
Και πάνω απ΄ όλα έχουν την Αρετή!

Ντάρια Γκέρους - Κοτούλα

Η Πλαγιά βρίσκεται στα βορειοδυτικά του νομού Ιωαννίνων στα όρια με το νομό Καστοριάς. Είναι αμφιθεατρικά κτισμένη στη τοποθεσία Κρουσιανά στις βουνοπλαγιές Μπουχέτσι του Γράμμου, βόρεια του ποταμού Σαραντάπορου και κοντά στην Ε.Ο. Κοζάνης - Ιωαννίνων σε υψόμετρο 980 μέτρων. Απέχει 104 χιλιόμετρα (μέσω Κόνιτσας) βορειοδυτικά από τα Ιωάννινα και 43 χλμ. βορειοδυτικά από τη Κόνιτσα. Το σημερινό χωριό δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1970, καθώς η παλιά Πλαγιά (όπως και άλλα χωριά της ευρύτερης περιοχής) εγκαταλείφθηκε λόγω καθίζησης των εδαφών και οι κάτοικοί της έκτισαν νέα σπίτια σε καταλληλότερα και ασφαλέστερα εδάφη που παραχωρήθηκαν από τη νομαρχία Ιωαννίνων. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και αρκετοί από αυτούς το χειμώνα μετακινούνται με τα κοπάδια τους σε κλιματικά ηπιότερα μέρη.

Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την ίδρυση της Ζέρμας. Στη θέση Σιλιά, πλησίον του οικισμού και κοντά στο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (γνωστή και ως μονή Ζέρμας) με επίκεντρο τον μικρό ναό του Αγίου Αθανασίου - στη θέση του οποίου ανιχνεύτηκαν απομεινάρια μεγαλύτερης εκκλησίας - όπου υπήρχε παλαιότερος οικισμός με την ίδια ονομασία. Σχετικά με την παλιά Ζέρμα, αναφέρεται πως αυτή ήταν ανεπτυγμένη και τόπος καταγωγής διαφόρων κτιστών και του αγιογράφου Μιχάλη Ζωγράφου.

Το σύγχρονο χωριό δημιουργήθηκε γύρω στο 1750 ή στις αρχές του 19ου αιώνα από κατοίκους γειτονικών εγκαταστάσεων (αναφέρονται οι ονομασίες Καρυές, Λίμνες, Παλαιοχώρι κλπ) και σύμφωνα με κάποια στοιχεία, το 1854 ζούσαν σε 27 οικογένειες, ενώ στα οθωμανικά στατιστικά κατάστιχα του 1895 αναφέρεται ότι το χωριό ήταν τσιφλίκι του καζά Κόνιτσας και είχε πληθυσμό 188 κατοίκων. Οι επαγγελματικές ασχολίες των κατοίκων μέχρι και τη δεκαετία του 1940 σχετίζονταν κυρίως με τις οικοδομικές εργασίες και την κτηνοτροφία και συμπληρωματικά με τη γεωργία.

Η Ζέρμα υπήρξε την περίοδο της Τουρκοκρατίας τόπος καταγωγής αρκετών κλεφτών και αρματολών που τα ονόματά τους έχουν γίνει τοπωνύμια στα γύρω υψώματα της περιοχής (Ζιάσακας, Τζαντήλας, Ποδαράς). Σημαντικότεροι από αυτούς υπήρξαν ο κλέφτης Νικόλας Αδάμος και ο οπλαρχηγός Γιαννούλης Ζέρμας. Ακόμη, τοπικές μαρτυρίες αναφέρουν πως αρκετοί άνδρες του οικισμού συμμετείχαν στα ελληνικά αντάρτικά σώματα που έδρασαν στην περιοχή της Ηπείρου κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Τα επόμενα χρόνια τέσσερις άνδρες της Ζέρμας σκοτώθηκαν στο πλαίσιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και άλλοι δύο έχασαν τις ζωές τους κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Την περίοδο της Κατοχής οι ντόπιοι συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ενώ στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ζέρμας κατέφυγε στις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ ως πολιτικοί πρόσφυγες ή εγκαταστάθηκε στα αστικά κέντρα της Ελλάδας. Ωστόσο ένα μέρος των πολιτικών προσφύγων είχε επαναπατριστεί ήδη από τη δεκαετία του 1950.

Το 1955, το χωριό μετονομάστηκε σε Πλαγιά, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ξεκίνησε η μετεγκατάσταση των κατοίκων στην κοντινή τοποθεσία Κρούσιανα, όπου και κτίστηκε το νέο χωριό, εξαιτίας προβλημάτων καθίζησης του εδάφους. Εκκλησιαστικά υπάγεται στη μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης.