Κονάκι των Πελαργών (Μπάκραινας ή Παπαγεωργίου) στη Γυρτώνη Λάρισας

Πρόκειται για το λεγόμενο «κονάκι των πελαργών», καθώς στα ερείπια του μεγάλου κονακιού φωλιάζουν κάθε χρόνο με τις οικογένειές τους οι πελαργοί της περιοχής, προμηνύοντας την άνοιξη στο θεσσαλικό κάμπο.

Το κονάκι της Μπάκραινας είναι ένα τριώροφο νεοκλασικό αρχοντικό χτισμένο περί τα 1870 από τους αδερφούς Κουλουμόπουλους, ιδιοκτήτες του τσιφλικιού Μπακραίνης (με έκταση 36.000 στρεμμάτων). Το Κονάκι δεσπόζει στον οικισμό της σημερινής Γυρτώνης, Ν. Λαρίσης που αναπτύχθηκε γύρω από τα ερείπια των εγκαταστάσεων του τσιφλικιού.

Το 1912 ολόκληρο το τσιφλίκι με το κονάκι πουλήθηκε στον Στυλιανό Παπαγεωργίου, ενώ τα παιδιά του πρόσθεσαν δίπλα στο κονάκι μια σειρά από οικήματα όπως γραφεία, σχολείο, νοσοκομείο, μαγειρείο, φούρνο, σπίτια για τους εργάτες. Το τσιφλίκι μετονομάστηκε σε Αγρόκτημα Μπακραίνης όπου εφαρμόστηκαν καινοτόμες μέθοδοι αγροτικής καλλιέργειας. Το 1928, 15.000 στρέμματα τέθηκαν εκτός απαλλοτριώσεων, γιατί χαρακτηρίστηκε πρότυπο αγρόκτημα.

Το 1941 το αρχοντικό υπέστη μεγάλες ζημιές από σεισμό και το 1947 κατά τον εμφύλιο καταστράφηκε από επίθεση ανταρτών μαζί με το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων του.

Το 1953 απαλλοτριώθηκε από το κράτος το μεγαλύτερο μέρος των κτημάτων του αγροκτήματος και δόθηκε ένα μέρος των κτημάτων αυτών σε ακτήμονες της περιοχής (κυρίως του Μακρυχωρίου, της Γυρτώνης και της Φαλάνης). Στους κληρονόμους απόμεινε μόνο μία έκταση 40 στρεμμάτων. Έκτοτε ουσιαστικά παρέμεινε ερειπωμένο.

Το 1999 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο από το ΥΠ.ΠΟ. με το ΦΕΚ ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1958/27442/7-6-1999 - ΦΕΚ 1269/Β/18-6-1999 και το ακόλουθο κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως. "Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469/50, το συγκρότημα του Κονακιού της Γυρτώνης Ν. Λάρισας, με τα βοηθητικά κτίσματά του, ιδιοκτησίας Στυλιανού, Μαρίας και Γεωργίου Παπαγεωργίου και των Θέτιδος, Γεωργίας και Κωνσταντίνου Βοϊβόδα, γιατί αποτελεί αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα αγροτικής εγκατάστασης (τσιφλικιού) του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα.
Είναι άμεσα συνδεδεμένο με τους αγώνες του αγροτικού κινήματος της Θεσσαλίας των αρχών του αιώνα μας και ως εκ τούτου αποτελεί σημείο αναφοράς συνδεδεμένο με τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων της περιοχής.
Είναι επίσης σημαντικό για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής εξέλιξης στην περιοχή της Θεσσαλίας".