Ω ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΟΥ (Ν)ΤΗΝΙΑΚΙΑ - Πλαγιά Λέσβου

Τραγούδι της τάβλας, παλιό, μερακλίδικο, "παραπονετικό" από το χωριό Πλαγιά Τρυγόνας στη νότια Λέσβο. Πρόκειται για μια καθαρά τοπική τραγουδιστική παράδοση, που θυμίζει έντονα πολυφωνικά τραγούδια της ηπειρωτικής Ελλάδας (Ηπείρου, Μακεδονίας), αλλά που δεν είναι καθαρά πολυφωνικά (πρόκειται για "εν δυνάμει" πολυφωνία).

Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον Π. Ψάλτη, το παρόν τραγούδι εντάσσεται στο πλαίσιο των τραγουδιών που συνδέονται με την καθημερινή μουσική επιτέλεση και ονομάζει τον σκοπό «Πλωμαρίτικο». Ο «Πλωμαρίτικος», ή «Παραπο(υ)νικός», επιτελείται ομαδικά, στο πλαίσιο «της παρέας» (κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά αντρών), μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Πλωμαρίου (Πλωμάρι, Νεοχώρι «ή Μπορό», Παλιοχώρι, Μεγαλοχώρι, Πλαγιά, Τρύγονα, Ακράσι). Το ύφος της επιτέλεσης, αλλά και οι στίχοι, εκφράζουν ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων που συνδέονται με όψεις των ερωτικών, αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών πρακτικών, σε ένα πλαίσιο άκαμπτων κοινωνικών και ταξικών διαφοροποιήσεων, που συγκροτήθηκε στη συγκεκριμένη περιοχή, από τα μέσα του 19ου, μέχρι τουλάχιστον τα μέσα του 20ού αιώνα. Ακόμη και σήμερα η (σχετικά σπάνια πλέον) επιτέλεση του «Παραπο(υ)νικού», αποπνέει τη μελαγχολία που συνοδεύει ανολοκλήρωτες ελπίδες και όνειρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις υπόλοιπες περιοχές της Λέσβου, αναφέρεται συχνά ως «βαρύ», ή «κλαψιάρικο» τραγούδι. Η επιτέλεσή του συνδυάζεται με τη μέθεξη της συντροφικότητας, που ενισχύεται από την κατανάλωση ούζου, ή άλλων οινοπνευματωδών.

Σε γενικές γραμμές μεθοδεύεται ως εξής: ένα μέλος της παρέας ξεκινά τον πρώτο στίχο κάποιου δίστιχου πάνω στο συγκεκριμένο σκοπό, και οι υπόλοιποι αρχίζουν να συνοδεύουν συνήθως από το δεύτερο ημιστίχιο του πρώτου στίχου, ενώ επαναλαμβάνουν και μια δεύτερη φορά ομαδικά, όλο το δίστιχο. Στη συνέχεια, το ίδιο, ή κάποιο άλλο μέλος, ξεκινά το επόμενο δίστιχο, κ.ο.κ. Μετά από μια απροσδιόριστη (συνήθως σύντομη) ακολουθία δίστιχων, παρεμβάλλεται ένας «οχτάς», δηλαδή οκτασύλλαβο δίστιχο. Η μελωδία είναι ετεροφωνική: κάθε μέλος του συνοδευτικού «χορού» αρχίζει να τραγουδά σε διαφορετική χρονική στιγμή, ενώ παράλληλα διατηρεί ένα προσωπικό ύφος στο πλαίσιο της συνοδείας. Έτσι, το τελικό αποτέλεσμα της μουσικής επιτέλεσης θυμίζει τα πολυφωνικά τραγούδια.

Τραγουδούν: Γυναίκες από το χωριό Πλαγιά Λέσβου, 1997
Από το Αρχείου Μουσικού Πολιτισμού Βορείου Αιγαίου - Κιβωτός Αιγαίου

Οι στίχοι:
Ω Παναγιά μου Ντηνιακιά
με τα πολλά καντήλια,
φέρε μου την αγάπη μου
να σου τα κάνω χίλια.

Σε τα λέγω τα τραγούδια
μαστραπά με τα λουλούδια.
Θάλασσα χτυπάει την άμμο
Παναγιά μου τι να κάνω
Παναγιά μου, Παναγιά μου
παρηγόρα την καρδιά μου.