«Μαύρο γεμενί», καλαματιανό (Αθήνα) ~ Πέτρος Ανδρουτσόπουλος - 'Ελλήνων έργα' |Πεμπτουσία tv 2023|

Απόσπασμα από την εκπομπή «ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΑ» "Τα δημοτικά τραγούδια της Αθήνας", που προβλήθηκε 20.02.2023 από το διαπρεπές διαδικτυακό κανάλι "Πεμπτουσία tv", την οποία επιμελείται και παρουσιάζει ο ιστορικός Πέτρος Ανδρουτσόπουλος, παραθέτοντας ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία.

Είναι μια σειρά εκπομπών που προβάλλει την άυλη πολιτισμική κληρονομιά του Ελληνισμού. Ο ιστορικός Πέτρος Ανδρουτσόπουλος ταξιδεύει ανά την Ελλάδα και καταγράφει δημοτικά τραγούδια, οργανικούς σκοπούς και χορούς στη γνήσια μορφή τους, από ντόπιους εκφραστές. Στόχος της εκπομπής η προβολή και η διάδοσή των ηθών και των εθίμων που κληρονομήσαμε από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα και που συνόδευαν τις θρησκευτικές εκδηλώσεις και πανηγύρεις, συνθέτοντας έτσι το ψηφιδωτό της μουσικής ιστορίας της χώρας μας.

Στην εκπομπή αυτή τραγούδησαν αθηναϊκά δημοτικά τραγούδια ο Πέτρος Ανδρουτσόπουλος και ο Γιάννης Νιάρχος.

Στη μαγνητοσκόπηση των τραγουδιών εμφανίστηκαν οι μουσικοί :

Κώστας Κοπανιτσάνος (κλαρίνο)
Χρήστος Δαλιάνης (βιολί)
Κλέαρχος Κορκόβελος (τσίμπαλο)
Πέτρος Ανδρουτσόπουλος (λαούτο)

Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο Πνευματικό Κέντρο του Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέου πλατείας Αμερικής.

Σκηνοθεσία : Άγιος Μάξιμος ο Γραικός
Κάμερες : Ανδρέας Χαλκιόπουλος - Αντώνης Βαραμπούτης
Ηχοληψία : Κώστας Ταλιαδόρος
Μοντάζ : Κώστας Κουράκος

Επιμέλεια - Παρουσίαση : Πέτρος Ανδρουτσόπουλος

Ινστιτούτο : Άγιος Μάξιμος ο Γραικός 2023

Στο απόσπασμα που δημοσιεύομε, ο ιστορικός, ερευνητής και ερμηνευτής παραδοσιακών τραγουδιών, Πέτρος Ανδρουτσόπουλος αποδίδει ένα παλιό αθηναϊκό τραγούδι της αγάπης με τίτλο «Μαύρο γεμενί», στο ρυθμό του καλαματιανού χορού.

Γεμενί
Πρόκειται για τη λέξη γεμενί, που έχει δύο σημασίες.
Καταρχάς, γεμενί είναι ένα χρωματιστό κεφαλομάντιλο, από μεταξωτό ύφασμα· είναι όμως, στον πληθυντικό συνήθως, «τα γεμενιά», ελαφρά δερμάτινα παπούτσια ή παντόφλες. Ονομάστηκαν έτσι, και το μεν και τα δε, επειδή αρχικά κατασκευάζονταν στην Υεμένη, αν και βέβαια στη συνέχεια έρχονταν από την Πόλη και άλλους πιο κοντινούς τόπους.
Το γεμενί ως φακιόλι ακούγεται και σήμερα χάρη στο πολύ γνωστό δημοτικό τραγούδι με το ρεφρέν «Μαύρο γεμενί με λένε, σα με χάσεις γύρευέ με».

Το συγκεκριμένο καλαματιανό ήταν από τα πιο τραγουδισμένα της παλιάς Αθήνας πριν γίνει πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Το γεμενί ήταν κεφαλόδεσμος της Αθηναϊκής παραδοσιακής ενδυμασίας μέχρι το 1834.
Κατασκευαζόταν στην Υεμένη από πολύχρωμο μεταξωτό ύφασμα και οι Αθηναίες το προμηθεύονταν φορώντας το στη μέση. Αργότερα το γεμενί έφτανε στην Αθήνα από την Πόλη και τη μικρά-Ασία.
Ο λαϊκός ποιητής έχοντας θαυμασμό για την όμορφη Αθηναία που φορούσε την παραδοσιακή ενδυμασία της με τα γεμενιά εξέφρασε με λαϊκά αυθόρμητα στιχουργήματα και παινέματα το ομώνυμο τραγούδι το οποίο εμφανίζεται και στην ελληνική λογοτεχνία ως καταγραφή του ιδίου του ποιητή από διάφορες περιστάσεις της ζωής.
Ο Κωστής Παλαμάς στο διήγημά του Θάνατος του παλικαριού το 1891 παρουσιάζει κάποια που ποτίζει τα μυριστικά της τραγουδώντας το Μαύρο Γεμενί.
Αναφορά γι' αυτό κάνει και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης επίσης στο διήγημα του Αποκριάτικη νυχτιά το 1892, όπου ''εχόρευον τον συρτόν και τον καλαματιανόν ψιθυρίζοντας το Μαύρο Γεμενί''.
Ο απλός λαός ο βασιλιάς των ποιητών εκφράστηκε ως εξής:

Μαύρο γεμενί
στη μέση τη λιανή
μη το ζώνεσαι
δε συμμαζώνεσαι
μη το βάνεις στο κεφάλι
και ζουρλαίνεις παλικάρι
μη ζώνεις χαμηλά
μου ραϊζεις την καρδιά

μη το ζώνεσαι
και καμαρώνεσαι
τα ματόφρυδά σου γέρνεις
νου και λογισμό μου παίρνεις
τα ματόφρυδά σου λάμπουν
σαν τα λούλουδα του κάμπου
Μαύρο γεμενί με λένε
σα με χάσεις γύρευέ με.