Ένα μπουκέτο κίτρινες στερνμπέργκιες (Sternbergia lutea) σε σχιστολιθική γκρεμίλα του Δυτ. Μαινάλου

Η Sternbergia lutea είναι ένα βολβώδες, πολυετές αγριολούλουδο αλλά και διακοσμητικό φυτό. Οι βολβοί με διάμετρο 1-4 εκ., έχουν περίβλημα από λέπια σκούρου καστανού χρώματος. Οι βλαστοί απουσιάζουν αλλά υπάρχουν ανθοφόρα στελέχη έως 30 εκ. ύψους. Θα το συναντήσουμε σε φρυγανότοπους, βραχώδη λιβάδια και βοσκότοπους, συνήθως σε χαμηλό υψόμετρο έως τα 1200 μέτρα, σε όλη την περιοχή της Μεσογείου και τη ΝΔ έως την Κεντρική Ασία. Ανήκει στην οικογένεια Amaryllidaceae. Είναι γνωστό με διάφορα κοινά ονόματα όπως κίτρινο κρινάκι, αγριόκρινος, αγριολαλές, κρόκος του Φθινοπώρου, κίτρινη πούλα, ξυνάκι.
Συνώνυμα: Sternbergia lutea subsp. sicula, Sternbergia sicula, Amaryllis lutea, Oporanthus luteus, Oporanthus siculus, Sternbergia aurantiaca, Sternbergia greuteriana.
Τα φύλλα της όλα είναι περίβλαστα, απλά, στενά, γραμμικά πλάτους 4-15 χιλ. και γυαλιστερά. Βγαίνουν μαζί με τα άνθη και έχουν σκούρο πράσινο χρώμα, με παράλληλες πρασινωπές νευρώσεις. Είναι ελαφρώς οδοντωτά ή λειόχειλα.
Τα άνθη του είναι χρυσοκίτρινα (όπως του κρόκου) ερμαφρόδιτα, ακτινόμορφα, αρωματικά, σε σχήμα κυπέλλου, σε σκιάδια ή μεμονωμένα. Βρίσκονται πάνω σε όρθιο στέλεχος ύψους 4-10 εκ., με λευκό μεμβρανώδες βράκτιο στη βάση του. Το περιάνθιο αποτελείται από 6 τέπαλα μήκους 3-4 εκ., που είναι παρόμοια, αντωειδή, γυμνά, κοίλα, ελεύθερα και με στρογγυλή κορυφή. Έχει επίσης 6 άνισους στήμονες, με νήματα που στη βάση τους εφάπτονται. Οι ανθήρες είναι επιμήκεις και κίτρινοι, ενώ το στίγμα απλό και η ωοθήκη υποφυής. Οι καρποί είναι σαρκώδεις κάψες, με πολυάριθμα σπέρματα. Ανθίζει το Φθινόπωρο (από Σεπτέμβριο έως Δεκέμβριο). Είναι ένα φυτό με μελισσοκομική αξία.
Γενικά τα φυτά της οικογένειας Amarylliaceae (όπως και η Sternbergia lutea) είναι γνωστά για τα αλκαλοειδή που διαθέτουν. Τα αλκαλοειδή αυτά είναι πολύ χρήσιμα στη φαρμακευτική. Από το είδος έχουν απομονωθεί 7 διαφορετικά αλκαλοειδή τα οποία χρησιμοποιούνται κατά της ελονοσίας αλλά και της νόσου του Alzheimer.
Το όνομα του γένους Sternbergia δόθηκε για να τιμήσουν τον Caspar (Kaspar) Maria von Sternberg (1761-1838), Βοημό βοτανικό που θεωρείται ιδρυτής του κλάδου της Παλαιοβοτανικής.
Το όνομα του είδους lutea = κίτρινη, είναι αναφορά στο χρώμα του.
Τα συγκεκριμένα φυτά τα βιντεοσκόπησα στις 7 Οκτωβρίου 2023 στο Δυτικό Μαίναλο.