Κάλαντα Πόντου

Ποντιακά κάλαντα Χριστουγέννων

Χριστός ’γεννέθεν χαράν ’ς σον κόσμον,
χα καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα.

Χριστός γεννήθηκε, χαρά στον κόσμο,
να καλή ώρα, καλή σου ημέρα.

Χα καλόν παιδίν οψέ ’γεννέθεν,
οψέ ’γεννέθεν, ουρανοστάθεν.

Να καλό παιδί χθες γεννήθηκε,
χθες γεννήθηκε, ουρανοστάθηκε.

Τον εγέννεσεν η Παναΐα,
τον ενέστεσεν (Αϊ Παρθένος-δις).

Τον γέννησε η Παναγία,
τον ανέστησε η Αγία Παρθένα.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν
κι εκατήβεν ’ς σο σταυροδρόμιν
Καβάλησε χρυσό πουλάρι
και κατέβηκε στο σταυροδρόμι

Έρπαξαν Ατον οι χίλ’ Εβραίοι,
οι χίλ’ Εβραίοι και μύρ'(ιοι) Εβραίοι.

Τον άρπαξαν οι χίλιοι Εβραίοι,
οι χίλιοι Εβραίοι και μύριοι Εβραίοι.

Ας ακρεντικά κι ας σην καρδίαν
αίμαν έσταξεν, χολή ’κ’ εφάνθεν.

Απ’ τα άκρα κι απ’ την καρδιά
αίμα έσταξε, θυμός δεν φάνηκε.

Ούμπαν έσταξεν, και μύρος έτον,
μύρος έτον και μυρωδία.

Όπου έσταξε ήταν μύρο,
ήταν μύρο και ευωδία.

Εμυρίστεν ατο ο κόσμος όλεν,
για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα.

Το μύρισε ο κόσμος όλος,
μύρισέ το κι εσύ αφέντη.

Συ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα.

Εσύ αφέντη, καλέ μου αφέντη.

Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρα
και θημίζ’νε τον νοικοκύρην,

Ήρθαν του Χριστού τα παλικάρια
και ψάλλουν στον νοικοκύρη,

Νοικοκύρη μ’ και βασιλέα.

Νοικοκύρη μου και βασιλιά.

Δέβα ’ς σο ταρέζ’ κι έλα ’ς σην πόρταν, δος μας ούβας και λεφτοκάρα

Πήγαινε στο ράφι κι έλα στην πόρτα, δώσε μας χουρμάδες και φουντούκια

Κι αν ανοί’εις μας, χαράν ’ς σην πόρτα σ’.

Κι αν μας ανοίξεις, χαρά στην πόρτα σου.

(Καλά Χριστούγεννα και σ’ έτη πολλά)

Τα ποντιακά κάλαντα συνοδεύονται από τη μουσική της ποντιακής λύρας κι από άλλα τοπικά μουσικά όργανα, όπως ο ασκός και η φλογέρα, αλλά και το τρίγωνο. Στον Πόντο έλεγαν τα κάλαντα την Παραμονή, ακόμα και ανήμερα των Χριστουγέννων, ειδικά στις ορεινές περιοχές. Οι οικοδέσποινες κερνούσαν φρούτα που παρήγαγαν, καθώς και χουρμάδες και χαρούπια. Στον Πόντο και στη Ρωσία, τα κάλαντα λέγονταν κι από μέλη συλλόγων και τα έσοδα κάλυπταν βασικές ανάγκες των σχολείων.

Τα Ποντιακά Κάλαντα των Χριστουγέννων περιέχουν όλη τη ζωή του θεανθρώπου, από τη στιγμή της γέννησης, μέχρι τη στιγμή της σύλληψης, χωρίς όμως να προχωρούν και στη θανάτωση, γεγονός που θα ερχόταν σε αντίθεση με το χαρμόσυνο γεγονός των Χριστουγέννων. Στα Ποντιακά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα συναντούμε σημαντικές παραλλαγές, με σημαντικότερες αυτές της Γαράσαρης. Όλοι σχεδόν οι στίχοι είναι αφιερωμένοι στην υπό τούρκικη κατοχή Κωνσταντινούπολη, μεταβάλλοντας το χαρμόσυνο μήνυμα της έλευσης της νέας χρονιάς σε θρήνο και μοιρολόι.

Τα κάλαντα στον Πόντο αλλά και στα χωριά όπου εγκαταστάθηκαν οι Πόντιοι μετά το 1923, ψάλλονταν από τα παιδιά μέχρι και την δεκαετία του 1960, το απόγευμα της παραμονής, των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Τα παιδιά έβγαιναν συνήθως κατά παρέες δύο, τριών ή περισσοτέρων ατόμων και αντί για τρίγωνα κρατούσαν καράβια που στόλιζαν με διάφορα στολίδια.

Σε κάποια χωριά, όπως στο Οχυρό Δράμας τα μεγαλύτερα παιδιά, κατασκεύαζαν καράβια στα οποία τοποθετούσαν και κεριά τα οποία άναβαν (όταν το επέτρεπε ο καιρός). Το θέαμα ήταν φαντασμαγορικό! Κατά τη διάρκεια δε που έψαλλαν τα κάλαντα, κουνούσαν το καράβι σαν να βρισκόταν σε φουρτουνιασμένη θάλασσα. Τα κάλαντα που έψαλλαν ήταν:

Τρία καράβια αρμένιζαν στης Πόλης τα πογάζια.

Το ’να αρμενίζει με νοτιά, τ’ άλλο με τραμοντάνα

το τρίτο το καλλίτερο…

Τρία καράβια αρμένιζαν στης Πόλης τα πογάζια.

Τό ’να αρμενίζει με πανί, τό άλλο με το γκάζι

το τρίτο το καλλίτερο…