#315: Het belang van goede omgangsvormen. Een gesprek met etiquette-deskundige Beatrijs Ritsema

Ad Verbrugge in gesprek sociaal psychologe en columniste Beatrijs Ritsema over onze moderne manieren. “Het is gewoon heel eenzaam als mensen de hele dag met hun telefoon bezig zijn.”

Ritsema schrijft al bijna twintig jaar een adviesrubriek in Trouw, ‘moderne manieren’. Daarin sturen mensen een vraag in over de hedendaagse etiquette. Dat is breder dan wat daar traditioneel onder wordt verstaan: het gaat om de meest uiteenlopende sociale omgangsvormen. Ritsema: “Etiquette is eigenlijk het gemiddelde van wat de meeste mensen zouden doen in een bepaalde situatie.” Dat betekent dat het altijd concreet en situationeel is. Goede manieren zijn niet theoretisch, maar krijgen vorm in hoe mensen praktisch met elkaar omgaan.

Zelf is Ritsema opgeleid als sociaal psycholoog. Die tak van wetenschap is voor haar vruchtbaar bij het begrijpen van de etiquette. Zo spreekt ze over de ‘fundamentele attributiefout’. “Over jezelf denk je: ik heb een brede binnenwereld van herinneringen, ideeën, gevoelens. Maar van andere mensen heb je niet het idee dat ze die binnenwereld hebben.” Als een ander door rood rijdt ís hij een asociale idioot, terwijl je als je zelf soortgelijk gedrag vertoont dit gemakkelijk rechtvaardigt. Ritsema: “Zelfrechtvaardiging is een tendens die iedereen altijd heeft. Niemand denkt over zichzelf: ik ben slecht. Iedereen denkt over zichzelf: ik ben wel oké.”

Ritsema begint haar meest recente boek 'Moderne etiquette' met de notie ‘rechtvaardigheid’. Maar misschien, zo vertelt ze, is ‘wederkerigheid’ bij onze omgangsvormen wel nog belangrijker. “Wederkerigheid is de kurk waar menselijke betrekkingen op drijven” Ritsema noemt het voorbeeld van iemand die niet teruggroet op straat. “Daar nemen mensen al behoorlijke aanstoot aan.”

Traditioneel was de etiquette verbonden aan de positie die iemand in de samenleving inneemt. Dat is nu nauwelijks meer zo. Ritsema: “Dat brengt een imperatief met zich mee, namelijk dat iedereen gelijk is en met dezelfde egards tegemoet getreden moet worden. Het moet beleefder.” Men pikt autoritair gedrag niet meer. Er is meer omzichtigheid, “en soms is het daardoor ook ingewikkelder”. Tegelijkertijd is er, zeker op internet en sociale media, steeds meer hufterigheid en ongemanierdheid. “Het verbale geweld van sociale media dat staat rechtstreeks in verband met anonimiteit. Alle gevoelens die mensen in zich voelen opborrelen kunnen makkelijk via het toetsenbord geventileerd worden.”

Ritsema houdt dan ook een pleidooi voor de gewone conversatie van twee of meerdere mensen onderling. “Dat is het belangrijkste manier om contact met een ander te hebben.” Ze is daarom zeer kritisch op overmatig smartphonegebruik. “Het is gewoon heel eenzaam als mensen de hele dag met hun telefoon bezig zijn.” Dat betekent volgens Ritsema niet dat je permanent hoeft te praten. Maar het gaat volgens haar wel om het delen van ervaringen. “Niet: de één kijkt en de ander zit z’n email te beantwoorden.” Ook in het gezinsleven, waarin de kinderen leren omgaan met medemensen, is het belang fysiek tijd delen groot. Ritsema: “Anders drijf je uit elkaar [..] Het spel [van de etiquette] is het platform of de duikplank waar het contact uit voortkomt.”

--

0:51 Wat bracht je er toe om dit boek ‘Moderne Etiquette’ te schrijven?
3:06 hoe zie je de verhouding tussen je boek en de (sociale) psychologie?
9:40 “Niemand denkt over zichzelf: ik ben een slecht mens”
12:38 Er is blijkbaar een behoefte aan raad. Hoe begrijp jij daarin je eigen rol?
14:24 Waar put je uit? Hoe ben je in staat om antwoorden te formuleren?
18:31 Merk je in de vragen die je binnenkrijgt dat er hoge verwachtingen zijn?
24:48 Hoe verhouden de opkomst van meer vriendelijke omgangsvormen en hufterig gedrag zich tot elkaar?
27:39 Hoe kijk jij naar de veranderende omgangsvormen op sociale media?
31:45 Wat is volgens jouw het belang van de conversatie?
40:22 “Met conventies is er meer rechtvaardigheid”
45:10 Voorbeeld uit het boek over smartphoneverslaving
53:31 Wat is voor jou het belang van fysiek contact, het gezinsleven?

--

De Nieuwe Wereld TV is een platform dat mensen uit verschillende disciplines bij elkaar brengt om na te denken over grote veranderingen die op komst zijn door een combinatie van snelle technologische ontwikkelingen en globalisering. Het is een initiatief van journalist Paul van Liempt, filosoof Ad Verbrugge en David van Overbeek

De Nieuwe Wereld TV wordt gemaakt in samenwerking met de VU, Centrum Ethos en Filosofische School Nederland.

Volg ons!

[fredblaauw]

Etiquette is een belangrijk onderdeel voor het kweken van respect voor je medemens. Dat is al lang niet meer van belang binnen de huidige opvoeding en al helemaal niet meer in het onderwijs. Het is soms verbijsterend om je heen te zien dat, veelal goedwillende jonge mensen, onze beleefdheidsregels en omgangsvormen niet kennen en ook niet aanvoelen. Een gebrek aan moraal inzicht, waar al decennia bijna geen aandacht meer voor is. En vooral in deze tijd van het grootste belang, waarin 'de andersdenkenden' zo hufterig worden bejegend. Goed interview Ad!

[sytskebierma]

ik zou het prettig vinden als Ad zijn vragen korter en duidelijker zou kunnen stellen en de ander uit zou laten praten

[JMVB]

de digitale media en via scherm werken maakt neerslachtig, in het begin was het productiever maar ging al snel bergafwaarts. Mensen zijn minder betrokken, geprikkeld en gemotiveerd en dus minder effectief. Lang leve de analoge wereld!

[elisaeverarda]

Plusminus 48 min. Goed gezegd Beatrijs. Ik stap gewoon op.

[sem]

Vertel het de rijksten van deze wereld .. naïef ... heel naïef ....

[the_notorious_bas]

Het is zowel diep sneu als tekenend voor deze tijd dat ze uitvoerig uitleg geeft over smartphone verslaving en de sociale impact daarvan. Kennelijk is het al veel te laat voor een SIRE reclame voor meer bewustwording.

[marielladebeer]

De mens is potentieel een zeer, zeer gewelddadig dier.
Door als 2 mensen elkaar tegenkomen te zeggen: hoe gaat het met je?
Zeg je indirect, wees niet bang, want ik zal je nú niet in mootjes hakken.

[elisaeverarda]

Sytske, ja, daar heb ik eerder ook al n opmerking overgemaakt; als interviewer iets minder zelf aan het woord willen zijn. Enfin, wat ik wilde zeggen (bij 36 min), dat ik, na 47 jaar in diverse berre buiten-landen te hebben gewoond, juist altijd genoot van de vraag 'waar kom je vandaan" het als aanleiding voor 'n chat!. Jammer dat het inmiddels zulk 'n bagage heeft gekregen.

[JMVB]

dringend nodig etiquette bijbrengen, schrijnend de teloorgang van basis omgangsvormen waar te nemen bij onze jeugd en doorsnee volwassenen.

[NatasjavanDijknah]

Ja ja, culturen met elkaar mengen gaat nog niet zo eenvoudig :)

[jur]

Deze dame geeft vaak aan wat in haar ogen wel kan of niet...als een soort moreel orakel dus geeft ongevraagd haar mening en geeft aan wat wel of niet zou moeten kunnen?
En dit is niet aan haar maar aan de mensen zelf..