ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ - Γιώργος Νταλάρας (Άλμπουμ, 1980)

Το 1980, πέντε χρόνια μετά την πρώτη «ρεμπέτικη» απόπειρά του, ο Γιώργος Νταλάρας αποφασίζει να κάνει άλλη μια «βουτιά» στον τόσο πλούσιο «βυθό» αυτής της κατηγορίας της λαϊκής μουσικής μας.
Τούτη τη φορά όμως, φέρνει στην επιφάνεια τα τραγούδια μιας άκρως ταραγμένης εποχής για την πατρίδα μας, που ξεκινά από την Κατοχή και φτάνει στον Εμφύλιο. Κάποια από αυτά δεν πέρασαν ποτέ τη μέγγενη της λογοκρισίας και δεν ηχογραφήθηκαν ποτέ, παρά μόνο 35 και πλέον χρόνια μετά το τέλος της τόσο οδυνηρής δοκιμασίας για τη χώρα μας. Είναι “Tα «Ρεμπέτικα της Κατοχής» που οφείλουν την ύπαρξη τους στις έρευνες του Κώστα Χατζηδουλή.
Το Μάιο του 1977, ο ερμηνευτής τα πρωτοπαρουσίασε σε μια συναυλία στην Καλλιθέα, έχοντας στο πλάι του τους ίδιους τους δημιουργούς (Μιχάλης Γενίτσαρης, Οδυσσέας Μοσχονάς κ.α.) και το φθινόπωρο του 1980, μπήκε στο στούντιο για να τα ηχογραφήσει. Αρχικώς, τα τραγούδια που επρόκειτο να ηχογραφηθούν ήταν 16, αλλά εξαιτίας του περιορισμένου χρόνου στις πλευρές του δίσκου περιορίστηκαν στα 10 και τελικώς έγιναν 12.
Ωστόσο, ηχογραφήθηκαν και άλλα τρία κομμάτια, τα δύο εκ των οποίων («Οι λαδάδες» και «Στη φυλακή θα λιώσω», αμφότερα του Μιχάλη Γενίτσαρη)
Ακούστηκαν πολύ τα «Σαλταδόρος (Θα σαλτάρω-θα σαλτάρω)», «Κάνε λιγάκι υπομονή» και «Χαϊδάρι», το οποίο μελοποίησε εκ νέου ο Στέλιος Βαμβακάρης καθώς κανείς δε θυμόταν τη μουσική που είχε γράψει ο πατέρας του Μάρκος. Στις δεύτερες φωνές η Γλυκερία και ο Δημήτρης Κοντογιάννης.
Ο δίσκος, πέρα από το γεγονός ότι αποτελούσε μια αξιολογότατη μουσική έκδοση, ταυτόχρονα ήταν και μια μουσική πρόταση. Και αυτό γιατί περιείχε τραγούδια που κυκλοφορούσαν για πρώτη φορά, μιας και η λογοκρισία φρόντιζε να μην ηχογραφηθούν ποτέ.

ΣΑΛΤΑΔΟΡΟΣ (ΘΑ ΣΑΛΤΑΡΩ)
μουσική / στίχοι: ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ
Αντιστασιακό ρεμπέτικο. Σύνθεση του 1942. Αγραμμοφώνητο σε αυτή την μορφή.

ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ
μουσική / στίχοι: ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ
Σύνθεση του 1944. Αγραμμοφώνητο. Αναφέρεται στον φονικό βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου 1944 στον Πειραιά από "συμμαχικά" αμερικανικά και αγγλικά αεροσκάφη.

ΝΑ 'ΝΑΙ ΓΛΥΚΟ ΤΟ ΒΟΛΙ
μουσική / στίχοι: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΟΓΚΟΣ (ΜΠΑΓΙΑΝΤΕΡΑΣ)
β' φωνή: ΓΛΥΚΕΡΙΑ & ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
Αντιστασιακό ρεμπέτικο για τον ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ. Σύνθεση του 1942. Αγραμμοφώνητο.

ΜΑΥΡΑΓΟΡΙΤΕΣ
μουσική / στίχοι: ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ
Σύνθεση του 1941. Αγραμμοφώνητο.

ΧΑΪΔΑΡΙ
μουσική: ΣΤΕΛΙΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ στίχοι: ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ
Σύνθεση του 1943. Η αρχική, αγραμμοφώνητη, μουσική του ΜΑΡΚΟΥ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗ δεν διασώθηκε. Νέα μουσική έγραψε ο γιος του, ΣΤΕΛΙΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ. Αναφέρεται στο κολαστήριο / στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου.

ΕΝΑΣ ΛΕΒΕΝΤΗΣ ΕΣΒΗΣΕ
μουσική: ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣστίχοι: ΝΙΚΟΣ ΜΑΘΕΣΗΣ & ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΙΩΤΗΣ
Σύνθεση του 1945. Η αρχική, αγραμμοφώνητη, μουσική του ΜΑΝΩΛΗ ΧΙΩΤΗ δεν διασώθηκε. Νέα μουσική έγραψε ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ. Το τραγούδι είναι γραμμένο για το θάνατο του ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ.

ΚΑΝΕ ΛΙΓΑΚΙ ΥΠΟΜΟΝΗ
μουσική / στίχοι: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ
β' φωνή: ΓΛΥΚΕΡΙΑ & ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
Σύνθεση του 1948. Πρώτη ηχογράφηση με την ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΠΕΛΛΟΥ και τον ΒΑΣΙΛΗ ΤΣΙΤΣΑΝΗ. Απαγορεύτηκε από την λογοκρισία της εποχής.

ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ
μουσική / στίχοι: ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ
Σύνθεση του 1944. Αγραμμοφώνητο. Ο Στέλιος Σπανός ή "Καρδάρας" υπήρξε ένα από τα ικανότερα μέλη της Εθνικής Αντίστασης και λαϊκός ήρωας της Κοκκινιάς. Ήταν μόλις 18 χρονών όταν δολοφονήθηκε από συνεργάτες των Γερμανών.

ΑΔΕΡΦΟΣ ΤΟΝ ΑΔΕΡΦΟ
μουσική / στίχοι: ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΜΟΣΧΟΝΑΣ
Σύνθεση του 1949 ενώ οι στίχοι γράφτηκαν το 1948. Αγραμμοφώνητο. Τραγούδι εθνικής συμφιλίωσης γραμμένο επί εποχής εμφυλίου πολέμου.

ΧΤΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΓΚΡΕΜΙΖΟΥΝ ΚΑΣΤΡΑ
μουσική / στίχοι: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ
Σύνθεση του 1947. Πρώτη ηχογράφηση με τον ΠΡΟΔΡΟΜΟ ΤΣΑΟΥΣΑΚΗ και τον ΒΑΣΙΛΗ ΤΣΙΤΣΑΝΗ. Η 'κόρη ξελογιάστρα' είναι η Ελλάδα.

ΚΑΠΟΙΑ ΜΑΝΑ ΑΝΑΣΤΕΝΑΖΕΙ
μουσική: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ στίχοι: ΜΠΑΜΠΗΣ ΜΠΑΚΑΛΗΣ
β' φωνή: ΓΛΥΚΕΡΙΑ & ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
Σύνθεση του 1947. Πρώτη ηχογράφηση με την ΣΤΕΛΛΑ ΧΑΣΚΙΛ, τον ΜΑΡΚΟ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗ και τον ΒΑΣΙΛΗ ΤΣΙΤΣΑΝΗ. Τραγούδι-ύμνος της χαμένης εθνικής ενότητας. Η «μαύρη ξενιτιά» είναι αλληγορία και αναφέρεται στον τόπο της μάχης, της φυλακής, και της εξορίας. Λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του απαγορεύτηκε απο την λογοκρισία.

ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η ΔΙΑΦΟΡΑ
μουσική / στίχοι: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ
β' φωνή: ΓΛΥΚΕΡΙΑ & ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
Σύνθεση του 1951, δύο χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Αγραμμοφώνητο και απαγορευμένο απο την λογοκρισία. Το πρώτο τραγούδι του ΤΣΙΤΣΑΝΗ που είπε σε πρώτη εκτέλεση ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ.

ΟΙ ΦΑΜΠΡΙΚΕΣ
μουσική / στίχοι: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ
Πρώτη ηχογράφηση: 1950, Πρόδρομος Τσαουσάκης - Μαρίκα Νίνου - Βασίλης Τσιτσάνης.
Το τραγούδι δεν περιλήφθηκε τότε στον δίσκο

ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΘΑ ΛΙΩΣΩ
μουσική / στίχοι: ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ
ανέκδοτη ηχογράφηση - το τραγούδι δεν περιλήφθηκε ποτέ στον δίσκο

[Ελληνικήμουσική-ζι]

Συνοδοιπόρος και συμπαραστάτης του Νταλάρα σε αυτήν την προσπάθεια είναι ο φίλος του, ερευνητής και μελετητής του ρεμπέτικου τραγουδιού Κώστας Χατζηδουλής, ο οποίος, κατόπιν ενδελεχούς έρευνας του και μετά το μεγάλο «μπαμ» του «50 χρόνια ρεμπέτικο», πιέζει το 1977 τον Νταλάρα να ερμηνεύσει ρεμπέτικα τραγούδια, που έχουν όμως μια συγκεκριμένη θεματική ενότητα: τραγούδια που γράφτηκαν την σκληρή εποχή της Κατοχής και του Εμφυλίου. ο Χατζηδουλής επιλέγει τον Νταλάρα για δυο λόγους: πρώτον γιατί αναγνωρίζει την ποιότητα της δουλειάς του και δεύτερον γιατί τα τραγούδια αυτά, που παρέμεναν τόσα χρόνια ακυκλοφόρητα, έπρεπε να αποκτήσουν μια ασφαλή στέγη. Η ανάμειξη του Νταλάρα εγγυόταν την επιτυχία του εγχειρήματος. Ο Χατζηδουλής, στην συνομιλία του με τον Γ. Τσάμπρα (που δημοσιεύεται στο «Μουσικό κουτί» του καλλιτέχνη και στον ένθετο, διπλό δίσκο – αφιέρωμα στα ρεμπέτικα τραγούδια που τραγούδησε ο Νταλάρας), αναφέρεται εκτενώς στα παρασκήνια της δημιουργίας του δίσκου. Επιμελείται του μουσικού υλικού και ξεχωρίζει τα προς έκδοση τραγούδια. Ο Νταλάρας «άσκησε βέτο» ζητώντας να πει το «Κάποια μάνα αναστενάζει», ο δε Χατζηδουλής πρότεινε το «Κάνε λιγάκι υπομονή». Καταλήγουν λοιπόν σε 16 συνολικά τραγούδια.

Τα τραγούδια αρχίζουν να ηχογραφούνται στις 3 του Οκτώβρη. Ο Χατζηδουλής έχει το ελεύθερο από τον Νταλάρα να σχεδιάσει όπως θέλει το ένθετο του δίσκου. Σκέφτεται να το εμπλουτίσει με ιστορικά στοιχεία για τα τραγούδια, φωτογραφικό υλικό και δημοσιεύσεις της εποχής. Το προτείνει στην εταιρία. Η απάντηση που πήρε ήτανε: «βιβλίο θα κάνουμε ή δίσκο»; Ήταν εμφανές πως, σε αντίθεση με την θέρμη που περιέβαλλε τους συντελεστές του δίσκου, η απάθεια που επέδειξε η εταιρία ήταν πολύ μεγαλύτερη. Ο δίσκος μάλλον θεωρούνταν περιττός… Είχε ήδη αρχίσει η εποχή που οι εταιρίες λειτουργούσαν ως ταμεία... Η αντιμετώπιση αυτή, οδηγεί τον Νταλάρα στην (πρωτόγνωρη) απόφαση να απαγορεύσει την διαφήμιση των δίσκων του από την ίδια του την εταιρία.

Παρόλες τις ενστάσεις, η ηχογράφηση του υλικού ολοκληρώνεται σε δυο μήνες, τον Οκτώβρη του 1980.