Ευ. Καραγιάννης: Ο «Μακαβέττας» του Απόστολου Δοξιάδη: μια κωμικοτραγική θεώρηση της Χούντας

Η Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Αργολίδας και η Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου Άργους-Μυκηνών συνδιοργάνωσαν Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο το Σαββατοκύριακο 16-17 Δεκεμβρίου 2017 με τίτλο "Στρατιωτικές Επεμβάσεις και Δικτατορίες στην Ελλάδα" με τη συμμετοχή κορυφαίων Πανεπιστημιακών Διδασκάλων και Ειδικών Ερευνητών.

Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού "Μέγας Αλέξανδρος" στο Άργος και αφιερώθηκε στη μνήμη του κορυφαίου ιστορικού Σπύρου Ασδραχά, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 11 Δεκεμβρίου 2017.

Ο κ. Ευάγγελος Καραγιάννης, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής του ΕΚΠΑ, στρέφεται στη μελέτη του μυθιστορήματος του Απόστολου Δοξιάδη "Μακαβέττας" και τονίζει την αντιπροσωπευτικότητά του εν λόγω έργου στην κατανόηση της Χούντας των Συνταγματαρχών.

Περίληψη της εισήγησης

Η εισήγηση αυτή επικεντρώνεται στο μυθιστόρημα του Αποστόλου Δοξιάδη «Μακαβέττας», το οποίο θα αντιμετωπιστεί ως δευτερεύουσα ιστορική πηγή για την περίοδο της δικτατορίας των Συνταγματαρχών και, ειδικότερα, για την ψυχολογία των αξιωματικών που ενεπλάκησαν άμεσα ή έμμεσα σε αυτήν.

Οριοθετείται εν γένει το ευρύτερο πλαίσιο, εντός του οποίου νομιμοποιείται ερευνητικά η συγκεκριμένη προσέγγιση, και αφορά στην αξιοποίηση της λογοτεχνίας ως ιδιαίτερης ιστορικής πηγής. Θα υποστηριχθεί ότι η πεζογραφία για την περίοδο 1967-1974 έχει μελετηθεί βάσει ποικίλων παραμέτρων, αισθητικών και μη, αλλά η σημαντικότατη συμβολή της στην ιστορική προσέγγιση της περιόδου παραμένει ακόμα αδιερεύνητη συστηματικά. Με τον τρόπο αυτό, όμως, η ιστορική διερεύνηση της εν λόγω περιόδου στερείται από ένα βασικό προαπαιτούμενο της πληρότητάς της, την εναλλακτικότητα και την ποικιλομορφία των οπτικών, με αποτέλεσμα να καθίσταται ελλιπής ή τουλάχιστον ανεπαρκής.

Εστιάζοντας στον Μακαβέττα του Δοξιάδη, επισημαίνεται ότι το μυθιστόρημα αυτό ενέχει κωμικά και τραγικά στοιχεία, τα οποία αλληλοδιαπλέκονται και αποδίδουν πεζογραφικά πτυχές της περιόδου 1967-1974, με έμφαση στις ψυχολογικές διακυμάνσεις των αξιωματικών της συγκεκριμένης περιόδου. Κατά τη μυθιστορηματική παρουσίαση των ψυχολογικών μεταπτώσεων τόσο των πρωταγωνιστών του πραξικοπήματος όσο και των λοιπών αξιωματικών θα διαφανεί ότι το κωμικό στοιχείο και η συνακόλουθη ειρωνεία με τη διασταλτική τους διάσταση επιτυγχάνουν –μέσω της δέουσας ιστορικής συστολής και αναπλαισίωσής τους- να αποκαλύψουν ψήγματα της σκέψης και της νοοτροπίας των εμπλεκόμενων αξιωματικών που, ενδεχομένως, να μην έχουν τονιστεί στον βαθμό που θα έπρεπε από τη μέχρι τούδε ιστορική έρευνα της περιόδου. Θα υπογραμμιστεί ότι έννοιες, όπως η στρατιωτική και η ανδρική τιμή, χρησιμοποιούνται κατά κόρον από τους αξιωματικούς, αλλά αυτή ακριβώς η υπέρμετρη χρήση τους τις ρευστοποιεί και -κατά ειρωνικό τρόπο- τις καθιστά κενές νοήματος, μολονότι προβάλλονται και γίνονται αντικείμενο συστηματικής επίκλησης από τους φορείς τους. Θα υποστηριχθεί πως στο μυθιστόρημα αυτό η κατά Giorgio Agamben «κατάσταση εξαίρεσης», που αντλεί την καταγωγή της από την «exceptio» του ρωμαϊκού δικονομικού συστήματος, μετατρέπεται σε «φυσιολογικό» τρόπο άσκησης-νομής της εξουσίας και «νομιμοποιεί» κατά κωμικό τρόπο συμπεριφορές και δράσεις. Θα καταστεί εμφανές ότι η χαμαιλεοντική προσαρμοστικότητα των αξιωματικών στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες εξουσίας οδηγεί –με μια ειρωνική θεώρηση- σε ριζικές μεταστροφές ιδεολογιών και νοοτροπιών. Θα διαπιστωθεί πως οι κωμικές-ειρωνικές πτυχές της ψυχοσύνθεσης των αξιωματικών συνδέονται κατά παράδοξο τρόπο με μια μορφή ιδιάζουσας τραγικότητας, απότοκης της ηθικής και της lato sensu ιδεολογικής αλλοτρίωσής τους, χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος της οποίας είναι και ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, ο Συνταγματάρχης Αχιλλέας Μακαβέττας. Άλλωστε, η τραγικότητα αποτελεί ίδιον γνώρισμα της περιόδου 1967-1974…