Τσακίζω στον άσσο #19 - Μόνο εκείνος π' αγαπά (Σπηλιανός)

Τσακίζω στον άσσο #19 – Μόνο εκείνος π' αγαπά (Σπηλιανός)

Στη δυτική Κρήτη είναι κοινός τόπος η ταύτιση των μουσικών φράσεων του χανιώτικου Συρτού με τα χορευτικά βήματα, φαινόμενο γνωστό με τη φράση «παίζω-χορεύω στο μέτρο» ή «τσακίζω στον άσσο», το οποίο απαιτεί μια αμφίδρομη και διαρκή επικοινωνία μεταξύ μουσικών και χορευτών. Μάλιστα, τα τελευταία 10 με 15 χρόνια όλο και συχνότερα παρατηρείται το φαινόμενο αυτό και στην υπόλοιπη Κρήτη. Στα πρακτικά του συνεδρίου με θέμα «Στις ρίζες του κρητικού Συρτού» που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λουσακιών το 1998, ο Ναύτης (Κωστής Παπαδάκης) για να περιγράψει τη διαδραστική αυτή σχέση λέει ότι «αν ζητήσεις από 10 Χανιώτες χορευτές να χορέψουν ακολουθώντας τη μουσική χωρίς να έχουν καμία οπτική επαφή ο ένας με τον άλλο, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τα βήματά τους θα ταυτιστούν».

Χορευτικά, ο συρτός αποτελείται από τέσσερις διαδοχικές ομάδες τριών βημάτων, συνολικής διάρκειας ίσης με 8 μουσικά μέτρα. Οι σκοποί πάνω στους οποίους χορεύεται ο συρτός αποτελούνται από δύο διαφορετικές μουσικές φράσεις ή γυρίσματα. Στους περισσότερους σκοπούς, η πρώτη φράση αποτελείται από 4 ή 6 μέτρα. Υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις που η πρώτη φράση έχει 8 μέτρα, αλλά μόνο σε νεότερες συνθέσεις. Στις δεύτερες φράσεις, αποκλείεται η περίπτωση των 6 μέτρων διότι δεν διευκολύνεται το τραγούδισμα της μαντινάδας, οπότε εντοπίζονται γυρίσματα 4 και 8 μέτρων. Εξαιρέσεις στις κατηγορίες αυτές αποτελούν κάποια γυρίσματα με 5, 7 και 10 μέτρα, που εντοπίζονται τόσο σε νέες όσο και σε παλιές συνθέσεις. Επίσης, υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις γυρισμάτων με 16 μέτρα, που ουσιαστικά αποτελούνται από δύο ίδιες διαδοχικές 8μετρες μελωδίες με ατελή κατάληξη. Επομένως, ανάλογα με τον αριθμό των μέτρων της πρώτης και της δεύτερης φράσης, οι κυριότεροι συνδυασμοί είναι: 4-8, 6-8, 4-4, 6-4. Εφόσον ένας χορευτικός κύκλος βημάτων ολοκληρώνεται σε 8 μέτρα, προκύπτει ότι πρέπει οι τετράμετρες μελωδίες να παίζονται σε ζευγάρια, δηλαδή 2, 4 ή 6 φορές πριν από την αλλαγή του γυρίσματος. Ομοίως, οι εξάμετρες μελωδίες πρέπει να παίζονται από τους μουσικούς σε τετράδες, δηλαδή 4 ή 8 φορές. Σε κάθε τετράδα, οι χορευτές ολοκληρώνουν 3 κύκλους βημάτων. Στις οκτάμετρες φράσεις δεν έχει σημασία, διότι αν γίνει σωστά το τσάκισμα εξαρχής, χορός και μουσική θα ταυτίζονται σε κάθε τελείωμα της μελωδίας.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα παρουσιάζεται η πιο χαρακτηριστική ίσως σύνθεση του Θανάση Σκορδαλού, που κυκλοφόρησε το 1946 με τη συνοδεία του σπουδαίου Γιάννη Μαρκογιάννη στο λαγούτο και κατά γενική ομολογία σημάδεψε τη μεταπολεμική εξέλιξη της κρητικής μουσικής. Αποτελείται από δύο διαφορετικούς σκοπούς. Στην πρώτη εκτέλεση ο Σκορδαλός έπαιξε τον πρώτο σκοπό ορχηστρικά και τραγούδησε στο δεύτερο σκοπό την περίφημη μαντινάδα:

Μόνο εκείνος π' αγαπά μπορεί να το πιστέψει
ότι τσ' αγάπης ο καημός τη σταματάει τη σκέψη

Μεταγενέστερα, ο Σκορδαλός δισκογράφησε αρκετές ακόμα εκτελέσεις, όπως στο Χρυσό Δίσκο το 1979, όπου τραγούδησε τη μαντινάδα:

Μόνο εκείνος π' αγαπά νιώθει την ευτυχία
που του σκεπάζει τον καημό τσ' αγάπης του η λατρεία

Έχουν υπάρξει και κάποιες ελάχιστες διασκευές στις οποίες έχει τραγουδηθεί και ο πρώτος σκοπός, όπως από τον Γιώργο Μανωλιούδη και τον Νικηφόρο Αεράκη, οι οποίοι τραγούδησαν αντίστοιχα τις μαντινάδες:

Δε λένε οι φίλοι ευχαριστώ, οι φίλοι δε χρωστούνε,
γιατί στα πάρε-δώσε τους τεφτέρια δεν κρατούνε

Άμα ποθάνω ας μη βρεθούν άνθρωποι να με πάνε,
θ' αναγκαστούν έτσι κι αλλιώς οι σκάρες να με φάνε

Από χορευτική άποψη και οι δύο σκοποί κατατάσσονται στην κατηγορία 4-4. Επειδή και η φράση Α και η φράση Β είναι τετράμετρες, κάθε ζευγάρι φράσεων σε οποιονδήποτε συνδυασμό (Α-Α ή Α-Β ή Β-Β ή Β-Α) συμπληρώνει έναν οκτάμετρο χορευτικό κύκλο. Επομένως η κατηγορία αυτή, όπως και η 8-8, δεν παρουσιάζει δυσκολία για τον μουσικό, διότι αν τσακίσει σωστά ο χορευτής στο ξεκίνημα του χορού, δεν έχει σημασία ο αριθμός των επαναλήψεων ούτε στην πρώτη ούτε στη δεύτερη φράση. Ωστόσο, ο Σκορδαλός χρησιμοποιεί σε πολλά σημεία γέφυρες για να συνδέσει τις διαδοχικές φράσεις, οι οποίες θέλουν ειδική μεταχείριση ώστε να μην αποσυντονιστούν τα μουσικά μέτρα με τα χορευτικά.

Λύρα: Κυριτσάκης Κωστής
Λαγούτο: Στεργιανόπουλος Λευτέρης

Χορός: Κατσιρντάκης Νίκος, Ανουσάκης Πάνος, Καραδημήτρα Κατερίνα, Σόκουτη Εύα

Ο παρακάτω σύνδεσμος περιέχει βίντεο με συνεντεύξεις, αλλά και εφαρμογή παραδειγμάτων πάνω στο χορευτικό μοτίβο. Θα ακολουθήσουν και άλλα βίντεο με παραδείγματα για όλες συνολικά τις κατηγορίες, αλλά και κάποιες εξαιρέσεις τους.

[akispitsanis]

Άξιοι! Και μουσικοί και χορευτές. Εξαιρετική προσέγγιση για τον "άσσο" στο τσάκισμα του σερτού, όλα τα σχετικά βίντεο. Είθε να ακολουθήσουν κι άλλοι το παράδειγμα σχέσης μουσικού-χορευτή διότι έχει αφεθεί πολύ. Συγχαρητήρια και για τη δουλειά αλλά και σε όλους τους συντελεστές! Αναμένουμε κι άλλα τέτοια όμορφα γυρίσματα!

[kabouktli]

Ο μέσος Ηρακλειώτης χορευτής πάντως (εννοώ τον κοινό κόσμο που όταν έρθει στο κέφι σηκώνεται να χορέψει σ' ένα γλέντι) αγνοεί πλήρως την έννοια του τσακίσματος στον άσσο, όχι μόνο σαν έκφραση αλλά και σαν πράξη. Οποιαδήποτε στιγμή είναι εξίσου καλή για ν' αρχίσεις το πρώτο βήμα. Ούτε είδα ποτέ μουσικούς να παίζουν παραπάνω μέτρα για να ταιριάξουν με τους χορευτές.
Και όταν λέω Ηράκλειο δεν εννοώ μόνο την πόλη αλλά όλα τα μέρη που επηρεάζονται από το Ηράκλειο και το έχουν κέντρο. Όπου βέβαια ο πιο πολύς κόσμος, από 50 και κάτω, κάποτε ως παιδί πήγε σε μερικά μαθήματα χορών.
Οι ελάχιστοι που ξέρουν να το προσέχουν λένε πάντα ότι δεν είναι μια αυθαιρεσία των Χανιωτών αλλά στ' αλήθεια κάνει τον χορό καλύτερο, πιο ταιριασμένο με τη μουσική.