Arctium lappa ή Άρκτιο το αρπακτικό (κολλιτσίδα, αρκουδοβότανο)

Το Arctium lappa είναι ένα ένα διετές ποώδες φυτό της οικογένειας Asteraceae που φτάνει το 1 μέτρο με σαρκώδεις και μακριές ρίζες. Το συναντάμε κυρίως σε βαριά ασβεστολιθικά εδάφη, σε υγρές τοποθεσίες, σε θαμνότοπους, σε άκρες δρόμων και σε ξέφωτα δασών. Είναι εγγενές φυτό της Ευρώπης και της Βόρειας Ασίας, αν και σήμερα είναι ευρέως διαδεδομένο στα περισσότερα μέρη του πλανήτη μας, όπου μεγαλώνει είτε ως ζιζάνιο είτε ως καλλιεργήσιμο λαχανικό.
Κοινές ονομασίες: αρκουδοβότανο, πλατομαντήλα, πλατομαντηλίδα και κολλητσίδα (που χρησιμοποιείται πιο πολύ για το Galium aparine). Στην αγγλική βιβλιογραφία θα το συναντήσουμε ως greater burdock, edible burdock, beggar's buttons, thorny burr ή happy major.
Έχει πολλά συνώνυμα: Arctium majus (Gaertn.), Arctium vulgare (Hill), Lappa officinalis (All.), Arctium bardana (Willd.), Arctium chaorum (Klokov), Arctium grandiflorum (Desf), Arctium ruderale (Salisb.), Bardana lappa (Hill) κλπ
Τα φύλλα του είναι μεγάλα, εναλλασσόμενα, με μακρύ μίσχο. Είναι επίσης χνουδωτά, ωοειδή, ρυτιδωμένα και με στογγυλές άκρες.
Τα άνθη του ομαδοποιούνται σε ταξιανθίες με σφαιρικά αγκαθωτά ιώδη έως ρόδινα κεφάλια σε μακριούς μίσχους, διαταγμένα σε κόρυμβο (μοιάζουν με αυτά του γαϊδουράγκαθο). Περίοδος ανθοφορίας από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο.
Οι καρποί του είναι σκεπασμένοι με τραχιά, μυτερά αγκάθια.
Το όνομα του γένους Arctium προέρχεται από την ελληνική λέξη “άρκτος” δηλαδή αρκούδα, γιατί ήταν αρκετά αποτελεσματικό ως γενικό τονωτικό από την αρχαιότητα έως τον μεσαίωνα.
Το Arctium lappa είναι ένα ισχυρότατο αντικαρκινικό, διουρητικό και αποτοξινωτικό βότανο και θεωρείται ως ένα από τα 8 ισχυρότερα βότανα στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκε ως λαχανικό. Οι ρίζες και οι σπόροι του φυτού συλλέγονται τον Σεπτέμβριο – Οκτώβριο, για θεραπευτικούς σκοπούς. Είναι πλούσιες σε αιθέρια έλαια, φλαβονοειδή, προπιονικό οξύ, ταννικό οξύ, γλυκοσίδια, αλκαλοειδή, ινουλίνη μέχρι 50% κατά βάρος. Το ποσοστό βιταμίνης C που περιέχεται στα φύλλα του φυτού είναι πολύ μεγαλύτερο από όσο βρίσκουμε στο καρότο, την πατάτα και άλλα λαχανικά.
Επίσης περιέχει βιταμίνη E, K, ριβοφλαμίνη, μεταλλικά άλατα, όπως σίδηρο, ασβέστιο, μαγνήσιο, μαγγάνιο, ψευδάργυρο, χαλκό και φώσφορο.
Οι ρίζες τρώγονται ωμές ή μαγειρεμένες. Οι πολύ μικρές νεαρές ρίζες μπορούν να καταναλωθούν ωμές, ενώ οι πιο ώριμες πρέπει να μαγειρευτούν. Η σωστή εποχή συλλογής είναι όταν το φυτό δεν έχει μήκος μεγαλύτερο από 60 εκ. Όσο μεγαλώνει το φυτό αποκτούν ξυλώδη υφή. Οι μικρές νεαρές ρίζες έχουν λευκό χρώμα αλλά αποχρωματίζονται γρήγορα όταν εκτεθούν στον αέρα, έχουν πολύ τραγανή υφή και ήπια πικάντικη γεύση.
Οι ανώριμοι μίσχοι των λουλουδιών συλλέγονται στα τέλη της άνοιξης, πριν εμφανιστούν τα λουλούδια, μαγειρεύονται και τρώγονται ως βραστή σαλάτα, η γεύση τους μοιάζει με εκείνη της αγκινάρας, με την οποία σχετίζεται η κολλιτσίδα.
Βοηθά στην αποτοξίνωση και τον καθαρισμό του αίματος, είναι ένα από τα ισχυρότερα διουρητικά βότανα το οποίο βοηθά στην αποβολή των άχρηστων συσσωρευμένων υλικών του οργανισμού κι ένα από τα ισχυρότερα εφιδρωτικά βότανα. Το Arctium lappa είναι το βότανο που αυξάνει την έκκριση χολής ώστε να αφομοιωθούν καλύτερα τα λιπαρά τρόφιμα. Έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και αιώνες σε μια σειρά από παθήσεις και έχει μια μακρά ιστορία μέσα στο διάβα των αιώνων ενώ κατέχει τη φήμη ενός από τα θρεπτικότερα και ισχυρότερα τονωτικά βότανα του ήπατος, μαζί με το γαϊδουράγκαθο. Περιέχει υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, φυτικές στερόλες, ινουλίνη,Arctium vulgare φλαβονοειδή (και quercetin), λιγνάνες, τανίνες, αιθέρια έλαια, βιταμίνες και μέταλλα. Είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό, αντιφλεγμονώδες και ανοσοδιεγερτικό, μπορεί να μειώσει τις μεταλλαγές των κυττάρων καθαρίζοντας και ενισχύοντάς τα. Αντιβακτηριακό, αντιμυκητιακό και αντιικό αυξάνει τις λεμφικές εκκρίσεις.
Το κοινό της όνομα «κολλιτσίδα» το οφείλει στα αγκίστρια των ανθέων της. Με αυτά καταφέρνει και "κολλάνε" οι σπόροι της στο τρίχωμα των ζώων και μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις για την ανάπτυξη νέων φυτών.
Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή η προσέγγισή του, από ανθρώπους, άλογα, σκύλους, κλπ. Οι λεπτές, έντονα μυτερές, τρίχες του πάππου αποκολλώνται εύκολα από την κορυφή του αχαίνιου και μεταφέρονται με το παραμικρό αεράκι. Προσκολλώνται εύκολα στο δέρμα, στους βλεννογόνους και στα μάτια όπου μπορούν να προκαλέσουν σοβαρό δερματικό ερεθισμό και αναπνευστικά προβλήματα.
Τα συγκεκριμένα φυτά τα φωτογράφησα στις 8 Αυγούστου 2020 σε ένα κήπο στο Βώλακα Δράμας.

Lappa officinalis