Maya Uygarlığı

Показать описание

Maya Uygarlığı, Mayalar, bugünkü Meksika topraklarında yaşamışlardır. Bölgenin tek halkı değildir ama bazılarınca Orta Amerika’daki ilk gerçek kent olarak nitelenen Teotihuacan Türkçe adı ile Tanrılar Kenti Mayalar ile bağlantılı biçimde değerlendirilmeye başlanmıştır. Ancak yine de parlak bir kültüre sahip bu kentin kurucuları tam kesinlikle söylenemiyor. Buna karşılık bölgedeki diğer kentler ve kendisinden sonra gelen uygarlıklar üzerindeki etkisi iyi biliniyor. Tüylü Yılan kültü ve Yağmur tanrı inancı buradan Orta Amerika’ya yayılmıştır. Güneş tanrıya sistemli insan kurban etmek ve dünyanın sonunu bununla bağdaştırmak da bu kentten türemiş görünmektedir. Maya Uygarlığının Erken Dönemi, Orta Amerika’da ortaya çıkartılan pek çok kent vardır ama bu kentleri belli halklarla ilişkilendirmek güçtür. Mayalar kadar Zapotekler ve Tolteklerin de bu bölgede yaşadığı biliniyor. Mayalar Nahua dili konuşuyorlardı ki, bu aynı zamanda Teotihuacan kentinde konuşulan dildi. Ancak Mayalarla aynı dili konuşan halkların M.Ö. 1500 yılından itibaren Orta Amerika’da yaşadıkları bilinse de, Mayaların atalarına dair bilgiler sınırlıdır. Erken Dönem Maya Kentleri, Mayaların uygarlığa geçişiyle birlikte M.Ö. 300 yılından itibaren çeşitli kentler ortaya çıkmıştır, bunların önde gelenleri Cerros, Nohmul, El Mirador ve başkent Tikal’dir. Bu kentler erken dönem Maya uygarlığını yansıtırlar. Erken Dönem Maya Uygarlığının Özellikleri, Bu döneme ait kentlere bakarak üç özelliği belirtmek gerekir. Bunlar kentlerin dinsel niteliği, top oyunu ve insan kurban etmedir. Klasik Dönem Maya Uygarlığı, 6. ve 7. yüzyıllarda gerileyen Tikal’in 8. ve 9. yüzyıllarda yeniden canlanması, daha ihtişamlı tapınak ve sarayların yapılması Klasik Maya uygarlığının başlangıcı sayılır. Bunu 10. ve 15. yüzyıllar arasındaki Klasik Sonrası Dönem izler. Klasik dönemin başlıca kalıntıları Tikal’dedir. Klasik döneme giriş mimari yapılara bakılarak temellendirilir. Maya Uygarlığında Yazı ve Resim, Yeni Dünya uygarlıklarının ‘geri’ olarak değerlendirilmesinde yazıyı kullanmamaları önemlidir. Hatta bazıları yazıyı uygarlığın olmazsa olmazı saydıklarından, onlara göre Yeni Dünya uygarlıklarından bile bahsedemeyiz. Mayalar bir yazı sistemine sahip tek Yeni Dünya toplumudur. Maya Uygarlığında Piramitler, Maya kentlerinde basamaklı piramitler vardır. Bunlar klasik öncesi dönemden itibaren dikiliyorlardı. Bunlar önceleri küçük ve süssüz yapılardı. Sonraları taş kabartmalarla ve sıva kabartmalarla donatıldılar. Boyutları da büyüdü. Zamanımıza kalan en büyük piramitler klasik öncesi dönemdendir. Maya Uygarlığında Toplum Yapısı, Mayalar, uygarlık seviyesine ulaşmıştır. Yani toplumsal planda bir eşitsizlik söz konusudur; çalışan-çalıştıran, yöneten-yönetilen ayrımı vardır. Katmanlar arasındaki ayrım keskindir. Seçkin olmayanların arasında da önemli eşitsizlikler vardır. Kent halkı ile çevredeki köylerde yaşayanlar farklı statüdedir. Seçkinlerse egemen hanedan üyelerinin yanı sıra yüksek kamu yöneticiliği yapan ahau denen soylulardan oluşur. Bunun yanında yerel yöneticiliğe atanan sahal denen soylular ve kır seçkinleri de vardır. Emekçiler söz konusu olduğundaysa üç kesim öne çıkar: zanaatçılar ve tacirler, nitelikli işçiler ve niteliksiz emekçilerdir. Maya Düşüncesi, Ekonomisi tarıma dayanan Mayaların dinsel ideolojisi güçlüdür. Tarımla ilgili doğal güçler insan biçimli aşkın öznelere dönüşmüşlerdir; yağmur tanrısı buna örnek verilebilir. Bunun yanında tüylü yılan gibi hayvan ya da kartal-insan gibi hayvan-insan karışımı tanrılar da vardı. Ayrıca Güneş, Ay ve Venüs, Mayaların en önem verdikleri tanrıları oldular. Maya tanrıları arasında “intihar tanrısı” gibi ‘garip’ olanları da vardır. Mayalara göre baştanrı Itzamna, yiyecek veren, tıbbın koruyucusu olan, yazıyı bulan tanrıdır. Mayalarda bir kimsenin kendi kanını akıtması, tanrıları besleyerek hoşnut etmenin en etkili yolu olarak görülmektedir. Mayaların Sonu, Başkent Tikal, Klasik Dönem sonunda yani dokuzuncu yüzyılda 50 bin nüfusuyla çok büyük bir kenttir. Ancak bu dönemden sonra nüfusu azalır. Ancak çöküşün bir bütün halinde olduğunu söylemek mümkün değildir çünkü kentlerin çoğu gerilerken, El Tajin gibi bazıları da bu dönemde yükselmişlerdir. Bunların düşüşü daha geç bir tarihtedir. Çöküşe ilişkin olarak veba gibi salgın hastalıkları vurgulayanlar olduğu gibi kuraklığa, istilaya ve devrime de vurgu yapanlar vardır. Ancak tüm bunlar doyurucu değildir.

00:00 Maya Uygarlığı
02:45 Maya Uygarlığının Erken Dönemi
05:23 Erken Dönem Maya Kentleri
07:00 Erken Dönem Maya Uygarlığının Özellikleri
08:44 Klasik Dönem Maya Uygarlığı
10:21 Maya Uygarlığında Yazı ve Resim
10:55 Maya Uygarlığında Piramitler
11:53 Maya Uygarlığında Toplumsal Yapı
13:01 Maya Düşüncesi
14:08 Mayaların Sonu

Licensed under Creative Commons: By Attribution 4.0 License

#mayauygarlığı #mayalar #tarih