Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, με τον καθηγητή κ. Ξ. Μουσά

Στην ομιλία παρουσιάζεται ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο αρχαιότερος υπολογιστής, όπως και οι πρόγονοί του στην προϊστορική Θεσσαλία, όπως στο Σέσκλο κ.α. Θα δούμε πώς και γιατί γεννήθηκε η αστρονομία στην Θεσσαλία, πώς έγινε επιστήμη και πώς τα προϊστορικά κτίρια λειτουργούν ως αστεροσκοπεία, πώς γεννήθηκαν μαζί τους τα μαθηματικά, γεωμετρία και αριθμητική και πώς μετεξελιχθηκαν στον μηχανισμό των Αντικυθήρων και φτάσαμε να προβλέπει τις θέσεις ηλίου, σελήνης, τις εκλείψεις τους όπως και τις θέσεις των πλανητών.
Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα αυτόματο αστρονομικό ρολόι που δουλεύει όπως τα ρολόγια του κούκου, με βάρη και αντίβαρα και επιπλέον ένα υδραυλικό σύστημα. Κατά την αρχαιότητα τέτοια ρολόγια ή πλανητάρια ονομάζονταν Πίνακες ή όταν ήταν μικρά ονομάζονταν Πινακίδια δηλαδή tablet. Προβλέπει όλα τα αστρονομικά φαινόμενα που ήταν γνωστά τότε. Την ημερομηνία, πιθανότατα την ώρα, την θέση Ηλίου, τις φάσεις και την θέση της Σελήνης, της σελήνης, την αρχή του σεληνιακού μήνα, του έτους.
Είναι λοιπόν ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αστρονομικό ρολόι; Την απάντηση δίνει ο τελευταίος διάδοχος του Πλάτωνα, ο φιλόσοφος Πρόκλος του οποίου το πανεπιστήμιο/οικία είναι κάτω από το πεζοδρόμιο της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου στην Αθήνα μπροστά στο θέατρο Διονύσου. Ο Πρόκλος στο βιβλό του Υποτύπωσις Αστρονομικών Θέσεων γράφει Τούτων δὴ οὖν ηὑρημένων δυνατὸν ἔσται σοι καὶ πίνακα ποιῆσαι δεικνύναι δυνάμενον ἀδιαλείπτως τὴν τοῦ ἡλίου κίνησιν, δηλαδή οι πίνακες, οι Μηχανισμοί των Αντικυθήρων δείχνουν αδιαλείπτως την κίνηση του Ηλίου, δηλαδή τον χρόνο, την ώρα.
Γιατί όμως έχουμε αστρονομία; Γιατί έχουμε υπολογιστές να υπολογίζουν αυτομάτως τις θέσεις του ήλιου και της Σελήνης; Ο Πλάτων λέει ότι η αστρονομία είναι μια πανάρχαια χρηστική επιστήμη που επιτρέπει να προβλέπουμε τον καιρό, για να ρυθμίζουμε τις αγροτικές εργασίες με βάση τα ημερολόγια που έφτιαξε ο άνθρωπος. Επίσης χρησιμοποιούμε την αστρονομία για να ταξιδεύουμε.
Ο Προϊστορικός άνθρωπος αρχίζει όπως αποδεικνύω, για πρώτη φορά στην Θεσσαλία, και μελετάει τον ουρανό με τα άστρα από τότε που αρχίζει η αγροτική επανάσταση. Οι πρώτοι Έλληνες αστρονόμοι προσπαθούν να προβλέψουν τον καιρό και να προσδιορίσουν την σπορά και τα πρώτα κτίρια στην Ευρώπη, στην Θεσσαλία, είναι αστρονομικά όργανα. Στο Σέσκλο λίγο πριν το 6000 π.Χ. όλα τα κτήρια βλέπουν αρχικά την ανατολή του Ηλίου κατά την ισημερία και λίγα χρόνια αργότερα την ανατολή της μικρότερης ημέρας του έτους και ασφαλώς θα πρέπει να είχαν μια εορτή σαν τα Χριστούγεννα και την πρωτοχρονιά. Στο Διμήνι λίγο μετά το Μυκηναϊκό παλάτι έχει προσανατολισμό προς την ημέρα της σποράς σιτηρών, 26 Οκτωβρίου, και λίγο αργότερα έχουμε πολλά ομοιώματα ουρανίων σφαιρών που όπως πιστεύεται είναι προσφορές από όλη την Ευρώπη στην Ιτωνία Αθηνά.
Πόσο απέχει διανοητικά, επιστημονικά, τεχνολογικά και κατασκευαστικά ένα πινακίδιο, ένα tablet, laptop, ένας Μηχανισμός των Αντικυθήρων από τα Ελληνικά κτήρια του 6000 π.Χ. που είναι αστρονομικά προσανατολισμένα και τα οποία πιθανότατα είναι τα αρχαιότερα ορθογώνια κτήριο του κόσμου; Απέχουν μόλις 6000 χρόνια ή 200 με 300 γενιές. Μέσα σε αυτές τις έξι χιλιετίες οι Ελληνικές πόλεις κράτη που διαμορφώθηκαν γέννησαν και διαμόρφωσαν τον Πολιτισμό που συνεχίζεται και τον οποίο έχουμε σήμερα με την διαστημική εποχή.
Ομιλητής: Ξενοφών Διον. Μουσάς, Kαθηγητής Φυσικής Διαστήματος, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών