«Δεροπολίτισσα», συρτό στα τρία (Β. Ήπειρος) ~ Δημήτρης Χαλκιάς (28.2.1975) - Αρχείο Ε.ΡΑ.

Από ηχογράφηση που πραγματοποιήθηκε στις 28.2.1975 στην Ελληνική Ραδιοφωνία υπό την επιμέλεια της Αγγελικής Καρά, ακούμε το Δημήτρη χαλκιά στη φωνή και στο λαούτο, το Νίκο Χαλκιά στο κλαρίνο, το Δημήτρη Χριστόπουλο στο βιολί και το Γιώργο Χαλκιά στο ντέφι, να αποδίδουν το πολυφωνικό ιστορικό τραγούδι της Δεροπολιτισσας, με προέλευση από τα Κτίσματα Πωγωνίου Ηπείρου, στο ρυθμό του συρτού χορού στα τρία.

Η ηχογράφηση αυτή ανασύρθηκε από το αρχείο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και ύστερα από ειδική επεξεργασία ψηφιοποίησης, μεταδόθηκε στις 16-8-2022 από την Ε.ΡΑ. 5 ("Η Φωνή της Ελλάδας"), στην αξιόλογη εκπομπή "Τα ξωτικά της παράδοσης" που επιμελείται η Μαρία Κουτσιμπύρη.

Το τραγούδι έχει θέμα το διωγμό των Ελλήνων Χριστιανών κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας και συναντάται επίσης στη Δερόπολη της Βόρειας Ηπείρου.
Ο ρυθμός του κομματιού είναι σε εκτελέσεις και 3/4, των 4/4 (2-2) αλλά και των 5/8 και χορεύεται αντίστοιχα ως προς τους δύο πρώτους ρυθμούς ως «ΣΥΡΤΟ ΣΤΑ ΤΡΙΑ» αλλά και ως «ΣΥΡΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ».
Είναι ένα μοιρολόι το οποίο αναφέρεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και στους βίαιους εξισλαμισμούς και τις κακουχίες που υπέστη ο Ελληνισμός από τις οθωμανικές πολιτικές στην περιοχή.
Οι ερευνητές του 19ου αιώνα, Παναγιώτης Αραβαντινός και Κωνσταντίνος Σάθας, πιστεύουν ότι αναφέρεται σε εξέγερση του 1565 και στις τραγικές συνέπειες που είχε η αποτυχία της.
Κατά τους Ν. Παπαδόπουλο και Α. Μαμμόπουλο το τραγούδι χρονικά πρέπει να τοποθετηθεί στην περίοδο 1600-1700.
Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές του τραγουδιού, όπως αυτές που παρουσιάζονται από τον Αραβαντινό, τον Α. Παπακώστα και τον Ν. Πατσέλη.
Η Δεροπολίτισσα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον Αθανάσιο Πετρίδη (Νεοελληνικά Ανάλεκτα Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσού, Α' 1870, σελ. 74-75), με μικρές παραλλαγές από το σημερινό τραγούδι.
Η Δεροπολίτισσα αποτελεί αντιπροσωπευτικό τραγούδι της Δρόπολης, περιοχής κοντά στο Αργυρόκαστρο.
Τραγουδιέται όμως από όλες τις ελληνικές κοινότητες που ζουν στην ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Ηπείρου, αλλά και στην Ελλάδα, στο χωριό Κτίσματα, Πωγωνίου, κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο.