Γ. Δρίτσας «Κατάσταση εξαίρεσης» & κρατική εξουσία

Γιώργος Δρίτσας, Υπ. Δρ. Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

«Κατάσταση εξαίρεσης» & κρατική εξουσία: αναψηλαφώντας τα θεμέλια του εσωτερικού ελέγχου της καθημερινής πολιτικής ζωής

Εισήγηση για την 1η μέρα (16/12/2022) του 5ου Συνεδρίου Πολιτικής Φιλοσοφίας με γενικό θέμα ‘Κοινωνία και παραβατικότητα'

*ΠΕΡΙΛΗΨΗ*

Είναι γεγονός ότι τα όρια της κρατικής εξουσίας και η ανάμειξη αυτής στην καταστολή των θεωρούμενων ως «έκνομων ενεργειών» από πλευράς πολιτών, έχει αποτελέσει και συνεχίζει να αποτελεί ένα σημείο τόσο προστριβής όσο και σύμπνοιας μεταξύ φιλοσόφων και πολιτικών αναλυτών, γεννώντας πλήθος διατυπωμένων θεωριών και αντιλήψεων.
Καθώς, θεωρήθηκε/είται ότι η ενδυνάμωση ή η αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας, συνδέεται επιπροσθέτως με τις όποιες παρουσιαζόμενες φυγόκεντρες τάσεις διάλυσης και παθητικοποίησης του κοινωνικού συνόλου. Μια τέτοια θεωρία υπήρξε και η «κατάσταση
εξαίρεσης» του Carl Schmitt, κατά την οποία το κράτος μεταλλάσσεται σταδιακά σε ένα μέσο με το οποίο ο εκάστοτε Κυρίαρχος, δηλαδή ο έχων στα χέρια του τον πολιτικο-κοινωνικό έλεγχο ενός κράτους, προσδοκώντας την «έννομη τάξη» μπορεί να οδηγήσει, για λόγους «αυτοσυντήρησης» της πολιτικοκοινωνικής πραγματικότητας, σε περιορισμό του ισχύοντος δικαίου και της ισχύος του. Αυτή η αρχική θέση εμπλουτίστηκε αργότερα από νεότερους στοχαστές όπως ο Agamben, ο οποίος υιοθέτησε το σμιτιανό «φαντασιακό» περί Κυρίαρχου που αποφασίζει για την «κατάσταση έκτατης ανάγκης και εξαίρεσης», σε ένα πλαίσιο, βέβαια, ανησυχίας και όχι αποδοχής μιας τέτοιας κατάστασης. Η δυσχέρεια μάλιστα, κατά αυτόν, ως προς τον ορισμό της «κατάστασης εξαίρεσης» οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή είναι, ως έναν βαθμό, νομικά απροσδιόριστη. Βέβαια, η «άνομη» απροσδιοριστία της αυτή συνδέεται, εν τέλει, με την έννομη τάξη, την οποία εγγυάται ο, επιφορτισμένος με νομοθετικές και δικαστικές αρμοδιότητες, Κυρίαρχος, μέσω της δυνατότητας απόφασης για τη διατήρηση της ισχύος του ίδιου του συντάγματος στο εσωτερικό του κράτους, αποκλείοντας με αμεσότερο τρόπο του «παρανομούντες». Μια συνθήκη που επαναφέρει στο προσκήνιο τον homo sacer («ιερός άνθρωπος»), δηλαδή αυτόν που αποκλείει η κοινότητα για κάποιο παράπτωμα και δεν είχε, πλέον, κανένα δικαίωμα στη ζωή. Παρακάτω, λαμβάνοντας υπόψιν μας τις παραπάνω θέσεις, θα εξετάσουμε αρχικά την πορεία τους στο ιστορικό γίγνεσθαι, με γνώμονα την ιστορία των ιδεών, και θα διερευνήσουμε στη συνέχεια κριτικά τη σημασία τους για το σήμερα, εν μέσω των νέων εξελίξεων που προέκυψαν τόσο πριν όσο και μετά την πρόσφατη Πανδημία.

*Ενδεικτική βιβλιογραφία*
Agamben, Giorgio. 2005. Homo Sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμούρας, επιμ. Γιάννης Σταυρακάκης. Αθήνα: Scripta.Agamben, Giorgio.
2007. Κατάσταση εξαίρεσης: Όταν η «έκτακτη ανάγκη» μετατρέπεται την
εξαίρεση σε κανόνα, μτφρ.Μαρία Οικονομίδου. Αθήνα: Πατάκη.
Καστοριάδης, Κορνήλιος. 1978. Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, μτφρ. Σωτήρης
Χαλικιάς-Γιούλη Σπαντιδάκη-Κώστας Σπαντιδάκης. Αθήνα: Κέδρος.
Κονδύλης, Παναγιώτης. 2007. Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού. Αθήνα: Θεμέλιο.
Schmitt, Carl. 2009. Η έννοια του Πολιτικού, μτφρ. Αλίκη Λαβράνου, επιμ. Γιώργος Σταμάτης. Αθήνα: Κριτική.
Schmitt, Carl. 2016. Πολιτική Θεολογία, μτφρ. Παναγιώτης Κονδύλης. Αθήνα: Κουκκίδα.
Σένετ, Ρίτσαρντ. 1999. Η τυραννία της οικειότητας, μτφρ. Γιώργος Ν.Μερτίκας. Αθήνα: Νεφέλη.
Skinner, Quentin. 2008. Θεωρήσεις της Πολιτικής: Σχετικά με τη Μέθοδο, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Worms, Frederic. 2018. Οι χρόνιες παθήσεις της δημοκρατίας, μτφρ. Γιώργος Φαράκλας, Αθήνα: Πόλις.