Αετομηλίτσα Κόνιτσας / Aetomilitsa (village), Konitsa, Ioannina, Greece

Κρυμμένη στην σκιά του Γράμμου
Ανάμεσα στην Γη και Ουρανό
Στέκει περήφανα το Ντένισκο
Ένα χωριό μοναδικό!
Οι αετοί που κόβουν βόλτες
Λένε εδώ πως βρήκαν μέλι
Κάτω απ΄ το όμορφο και φωτεινό Βουνό
Το μέλι των Θεών εν τελεί ...
Ντάρια Γκέρους - Κοτούλα

Η Αετομηλίτσα (παλαιότερα Δέντσικο - Ντένισκο και Γαλαταριά) ανήκει σήμερα στο νομό Ιωαννίνων, στην επαρχία Κονίτσης, στις νότιες πλαγιές του Γράμμου. Είναι το βορειότερο χωριό του νομού στα Ελληνοαλβανικά Σύνορα, και βρίσκεται σε υψόμετρο 1.430 μέτρων. Το όνομα Ντένισκο είναι σλάβικο και σημαίνει προσήλιο, που δηλώνει και το γεωγραφικό προσανατολισμό του χωριού. Το 1928 μετονομάστηκε σε Αετομηλίτσα (Αετός και Μηλιά). Οι κάτοικοι του χωριού κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, δημιούργησαν ένοπλες ομάδες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, οι οποίες έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα, και έτσι στη συνέχεια οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διάσπαρτοι σε Έδεσσα, Φλώρινα, Σέρρες, αλλά και σε άλλες πόλεις και χωριά της Μακεδονίας.

Η Αετομηλίτσα, παλαιό κεφαλοχώρι, είχε γνωρίσει άνθιση τον 18ο, τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα. Οικονομικά αυτοδύναμο εκείνη την εποχή, είχε γύρω στα 40.000 αιγοπρόβατα, ενώ οι αγωγιάτες και οι έμποροι του χωριού έφταναν μέχρι τον Αυλώνα της Βορείου Ηπείρου ή τη Νιγρίτα των Σερρών και διακινούσαν προς τα εκεί τα προϊόντα τους.

Μεγάλες όμως ήταν και οι δοκιμασίες που γνώρισε το Ντένισκο ακόμη και μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με ιστορικές πηγές οι Οθωμανοί δεν μπόρεσαν ποτέ να εισέλθουν στην Αετομηλίτσα, καθώς οι Αετομηλιτσιώτες διατηρούσαν δικό τους εκπαιδευμένο στρατό. Επίσης αξίζει να αναφερθεί πως όντας Μακεδόνες στην καταγωγή, έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα κατά των Βούλγαρων κομιτατζήδων, γι΄αυτό και σήμερα συναντάμε Αετομηλιτσιώτες στο Μοναστήρι (σημερινή Μπίτολα των Σκοπίων), στην περιοχή της Φλώρινας, στις Σέρρες, την Έδεσσα, τα Γιαννιτσά, τη Βέροια, καθώς και σε πολλές άλλες πόλεις της περιφέρειας της Μακεδονίας. Οι Αετομηλιτσιώτες μετά τον Μακεδονικό Αγώνα εγκαταστάθηκαν σε περιοχές και πόλεις όπου οι πρόγονοί τους πολέμησαν για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Το χωριό πρωταγωνίστησε κατά την εποχή του 1930 στην εξόντωση των κλεφτών που λυμαίνονταν την περιοχή. Αργότερα, χτυπήθηκε από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, αλλά κυριολεκτικά διαλύθηκε με τον Εμφύλιο Πόλεμο. Πραγματοποιήθηκαν σφοδρές μάχες, αφού στο χωριό υπήρχε η Κυβέρνηση του Βουνού και το αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού, υπό τον Μάρκο Βαφειάδη. Οχυρά (πυροβολεία) και οι θέσεις των εγκαταστάσεων (νοσοκομεία, πεδία βολής, μονοπάτια κλπ.) διασώζονται ακόμη και σήμερα.

Μετά το 1950, οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διασκορπισμένοι σε όλα τα κράτη, κυρίως δε της Ανατολικής Ευρώπης, απ’ όπου και άρχισαν να επιστρέφουν πολύ αργότερα. Παράλληλα, το χωριό επηρεάστηκε αρνητικά και από το φαινόμενο της αστυφιλίας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει από ερήμωση μέχρι και τη δεκαετία του '70. Εκείνη την εποχή αριθμούσε 70 οικίες, αφού δεν έμεινε τίποτα απ’ τα παλιά αρχοντικά, ενώ στα 50.000 στρέμματα λιβαδιών απέμειναν κάπου 8-10 χιλιάδες αιγοπρόβατα.

Οι Αετομηλιτσιώτες σήμερα είναι διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα. Με την ίδρυση συλλόγων στη Θεσσαλονίκη και στη Λάρισα, και κυρίως χάρη στην αγάπη των Αετομηλιτσιωτών, το χωριό ξαναζωντάνεψε, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα εκατοντάδες σπίτια και οικογένειες. Επίσης, η κτηνοτροφία βρίσκεται σε συνεχή άνοδο, με παραγωγή ντόπιων προϊόντων της Αετομηλίτσας, όπως τυριά (με πρώτο το μανούρι), κρέατα, και τσάι του βουνού. Οι Αετομηλιτσιώτες είναι περήφανοι για τη μακεδονική καταγωγή τους.