İzmir’in Renkleri | Parşömen: Adını Bergama’dan Alan Kültürel Miras

İsmail Araç -Nesrin Ermiş Pavlis

Anadolu’nun yaşayan son karatabağı, Kültür Bakanlığı tarafından ‘Yaşayan İnsan Hazinesi’ olarak kabul edilen Parşömen Ustası İsmail Araç ve çırağı Nesrin Ermiş Pavlis ile ‘Arka Bahçe Parşömen Atölyesi’nde bir araya geldik. Türkiye’nin en önemli kültür miraslarından olan parşömenin ‘Geleneksel Parşömen’ yapımını, Bergama’nın somut olmayan kültürel mirası parşömenin iki bin yıllık tarihini ve günümüzdeki yerini konuştuk.
Parşömen; Membrana Pergamena veya Charta Pergamena olarak adlandırılan adını Bergama'dan almış, inceltilmiş keçi/koyun derisi olup, üzerine yazı yazılabilen, dahası ciltli kitapların sayfalarını oluşturan bir yazı malzemesidir. Parşömenin geleneksel üretim tekniği antik dönemden bu yana hiç değişmemiştir.

İlk defa Pergamon’da üretilen Parşömen, Bergama’nın kültürel mirası olarak Bergama’da geleneksel yöntemlerle üretilmeye devam etmektedir. Parşömen, hiçbir kimyasal madde kullanılmadan sadece kireç solüsyonu kullanılarak üretilmektedir. Üzerindeki yazılar silinerek tekrar-tekrar kullanıma da imkân veren parşömen kâğıdı tüm hayvan derilerinden yapılabilir. Yaygın olarak oğlak ve koyun derileri tercih edilmektedir.

Yaygın antik söylenceye göre, Pergamon’da hüküm süren Attalos Hanedanlarından Kral II. Eumenes zamanında, Pergamon Kütüphanesi ile Mısır’daki İskenderiye Kütüphanesi aralarında bir rekabet başlamıştır. Bu rekabet nedeni ile Mısırdaki krallık, Nil nehri kıyılarında yetişen papirüs bitkisinden elde edilen kâğıdın (papirüs) Bergama’ya ihracını yasaklamıştır. Bunun üzerine M.Ö. 2. yy.’ın başlarında Pergamon Krallığı, üzerine yazı yazılacak yeni bir malzeme arayışına girmiştir. Yapılan çalışmalar sonuç vermiş, kütüphane sorumlusu Krates, oğlak derisini çeşitli inceltme kademelerinden geçirerek parşömeni üretmiştir. Böylece Parşömen M.Ö. II. Yüzyıldan başlayarak Bergama'da doğmuş ve bütün dünyaya yayılmaya başlamıştır.