Χάλκινα - Σπάνια συλλογή από προσωπικό αρχείο (ilmi Jasarov, Ferus Mustafov κ.α)

Σπάνια συλλογή με χάλκινες μπάντες Βαλκανικές, κυρίως με τους κορυφαίους δεξιοτέχνες του είδους - ilmi Jasarov, Ferus Mustafov.

Οι ηχογραφήσεις προέρχονται από προσωπικό αρχείο του αείμνηστου πατέρα μου.
Το αναρτώ εδώ δημόσια μετα από πολλά πολλά χρόνια στη μνήμη του.
Ανακαλώντας εικόνες και θύμησες από τα πολύ μικρά μου χρόνια σε οικογενειακά γιορτάσια και τραπέζια με τον πατέρα κι άλλους μερακλήδες να γλεντάνε με κείνες τις σπάνιες κασέτες..

Η ποιότητα του ήχου παρόλο που μεταφέρθηκε από παλιές κασέτες ήχου, (και το πρώτο 20λεπτο από ήχο βινυλίου) παραμένει ακροάσιμη και αξιοπρεπής, μας και μιλάμε για υλικό πέντε δεκαετίων πίσω.
Σημασία έχει η συναισθηματική αξία αυτής της συλλογής όσο και η σπανιότητά του.

Παραθέτω αποσπάσματα από ένα καταπληκτικό κείμενο του Κώστα Διδίλη αναφορικά με την ιστορία της Βαλκανικής μουσικής και των χάλκινων της Δυτικής Μακεδονίας..

Αυτόν τον «οικείο» ήχο, τον συναντά κανείς σε περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Λέγεται πως η μουσική ταυτότητα των Βαλκανίων προέκυψε από τις στρατιωτικές μπάντες της εποχής. Από τα στρατόπεδα στα αστικά κέντρα κι αργότερα στην ύπαιθρο, δημιουργήθηκε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα, η παραδοσιακή μουσική των Βαλκανίων.

Tι είναι όμως η Βαλκανική μουσική;

Η Βαλκανική μουσική δημιουργήθηκε από χώρες των Βαλκανίων όπως Ρουμανία , Βουλγαρία, πρώην Γιουγκοσλαβία, Αλβανία και το Ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας. Είναι μουσική σχεδόν ομοιόμορφη, με μελωδίες και ερμηνεία αντιληπτές και αναγνωρίσιμες, επιρροές της οποίας δέχτηκε και η Ελλάδα.
Η Βαλκανική μουσική συναντά χρώματα διαφορετικών μουσικών παραδόσεων και δημιουργεί μια πολύμορφη σύνθεση. Πήρε το όνομα της από το «μπαλκάν» που σημαίνει όρος-βουνό στα τουρκικά ενώ τα όργανα (έγχορδα , πνευστά , κρουστά) που χρησιμοποιούνται είναι κοινά σε όλο το βαλκανικό χώρο. Που δεν συναντούμε την γκάιντα, το ζουρνά, το λαούτο, το νταούλι, την τρομπέτα, το κλαρίνο, το βιολί, το ακορντεόν;
Σχετικά µε την προέλευσή τους υπάρχουν διάφορες απόψεις. Πολλοί ισχυρίζονται ότι πέρασαν στην Ελλάδα από τις τουρκικές µπάντες γύρω στο 1870. Τα χάλκινα μουσικά όργανα έφεραν στην Oθωμανική αυτοκρατορία οι Γάλλοι που ανέλαβαν να αναδιοργανώσουν τον τουρκικό στρατό. Οι Δυτικές στρατιωτικές μπάντες αντικατέστησαν τους ζουρνάδες που μέχρι τότε συνόδευαν τις εκδηλώσεις του τουρκικού στρατού, ενώ οι μουσικοί που μάθαιναν αυτά τα όργανα τα χρησιμοποιούσαν έπειτα στα γλέντια τους.
Οι νομάδες Ρομ απλώθηκαν σε διάφορα μέρη των Βαλκανίων και σε σύντομο χρονικό διάστημα, αφομοίωσαν ποικίλες μουσικές παραδόσεις και κουβάλησαν, άπλωσαν, μετάλλαξαν, ανέμειξαν, επηρέασαν και διέδωσαν με τις μετακινήσεις τους τη Βαλκανική μουσική. Μ’ αυτήν την έννοια, εάν πρόκειται να μιλήσουμε για σχετικώς ομοιογενή Βαλκανική μουσική, οφείλουμε αυτήν τη μερική τυποποίηση στους Ρομ , οι οποίοι έχουν ενσωματωθεί βαθιά στον τοπικό κοινωνικοπολιτισμικό ιστό της Βαλκανικής μουσικής.
Μία βαλκανική brass μπάντα αποτελείται συνήθως από έναν μεγάλο αριθμό μουσικών, που καθένας παίζει και κάποιο διαφορετικό όργανο. Τρομπέτες, φλικόρνα, τρομπόνια, κέρατα, κόρνες, ευφώνια και τούμπες συνοδεύονται από τύμπανα και παραδοσιακά davuls δημιουργώντας μελωδίες με, συνήθως, γρήγορο τέμπο. Η μουσική είναι κατά κύριο λόγο οργανική, αν και πολλές φορές συνοδεύεται και από τραγούδι.

Πως ξεκίνησαν όμως οι πρώτες κομπανίες χάλκινων στην περιοχή μας;

Απάντηση ψάχνει το ερώτημα για τον τρόπο διάδοσης στο χώρο της Μακεδονίας των χάλκινων πνευστών. Πώς εισήχθησαν στο χώρο της Μακεδονίας και τροποποίησαν τη σύνθεση των προϋπαρχόντων μουσικών συνόλων;

Οι κομπανίες χάλκινων πνευστών φαίνεται να εμφανίστηκαν πρώτα στην Δυτική Μακεδονία και μετέπειτα στην Βόρεια και Κεντρική.
Αυτό αποδίδεται σε διαφόρους λόγους όπως στις τούρκικες στρατιωτικές μπάντες που ήταν άφθονες στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας αλλά και στην ευρωστία κάποιων ομογενών οι οποίοι ζούσαν σε μεγάλα αστικά κέντρα που ευημερούσαν, τα οποία πρωτοστατούσαν στα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά δρώμενα της εποχής. Λέγεται πως διάφοροι Έλληνες αριστοκράτες από τη Βιέννη τροφοδοτούσαν την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα με ιδέες, μανιφέστα, μουσικά όργανα και τεχνολογικές εξελίξεις.
Με την άποψη ότι τα χάλκινα πνευστά προέκυψαν από τις τούρκικες στρατιωτικές μπάντες, συμφωνεί και η Ελευθερία Γκαρτζονίκα, η οποία αναφέρει ότι ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα, μουσικοί της περιοχής της Κοζάνης ήρθαν σε επαφή με τα χάλκινα στον τούρκικο στρατό όπου υπηρετούσαν ως μουσικοί και οι Κοζανίτες κοσμοπολίτες τα δέχτηκαν με ευχαρίστηση για την μελωδικότητα και την ένταση τους, που εξυπηρετούσε τα γλέντια τους σε ανοιχτούς χώρους.
Άλλη πηγή αναφέρει πως οι Δυτικοµακεδόνες ίσως έµαθαν τα όργανα αυτά από την Σερβία, την Αυστρία και άλλα κράτη της Βόρειας Ευρώπης που είχαν επαφές. Στη διάδοση τους συνέβαλαν οι Έλληνες άρχοντες που είχαν παρέ-δώσε µε όλες τις Βαλκανικές πόλεις, οι οποίοι «κουβαλούσαν» µουσικούς στο πέρασμα τους.

[sworderoum]

Στο βιβλίο του μουσικολόγου και τρομπετίστα Γιώργου Χατζημανώλη με τίτλο «Τα χάλκινα πνευστά στις λαϊκές κομπανίες της Δυτικής Μακεδονίας» αναγράφεται πως οι πρώτες κομπανίες ξεκίνησαν από την περιοχή του Βοΐου και αργότερα εμφανίστηκαν στην Φλώρινα. Ο Βασίλης (Γκουντής) Μάττας (1905-1992), από τους πιο παλιούς κορνετίστες τις Εράτυρας, γράφει μεταξύ άλλων πως “ο πρώτος που έπαιξε στην περιοχή κορνέτα ήταν ο Σιέτας γύρω στα 1880” ενώ αναφέρει πως την ίδια εποχή στην Λειψίστα (Νεάπολη) έδρευε μια τουρκική μεραρχία, η οποία είχε μια μπάντα, από την οποία ο πατέρας του έκανε πλιάτσικο κλέβοντας ένα ευφώνιο το οποίο έπαιζε ο αδερφός του. Η κομπανία του πατέρα του περιελάμβανε ένα κλαρίνο, δύο τρομπόνια, μια κορνέτα, ένα ευφώνιο, ένα νταούλι και ένα τύμπανο.

Τα συγκροτήματα με τα χάλκινα, στη Δυτική Μακεδονία έπαιζαν πάντα χωρίς την συνοδεία τραγουδιού έτσι κατείχαν διπλό ρόλο σ’ αυτή τη μουσική, του σολιστικού οργάνου και τον ρόλο του τραγουδιστή.

Όποιος δεν γνώριζε τη μουσική της περιοχής θεωρούσε όλες τις μελωδίες ανθελληνικές. Τα παραδοσιακά τραγούδια όμως που συντρόφευαν τον ντόπιο πληθυσμό στις χαρές και τις λύπες, ήταν τα ερωτικά, του κύκλου της ζωής, τα αναφορικά σε τοπωνύμια και περιστατικά που αναδείκνυαν την παλαιότητα και τοπικότητα τους ή απλώς την καθημερινή τους αναγκαιότητα και δεν είχαν ουδεμία σχέση με τις νεότερες συνθέσεις, που δημιουργήθηκαν για καθαρά πολιτικούς και προπαγανδιστικούς σκοπούς.

Επίσης, τα ιδιαίτερα μουσικά χαρακτηριστικά τους, κυρίως οι ρυθμοί αλλά και οι μουσικοί δρόμοι στους οποίους κινούνται όσο και η μουσικοποιητική δομή τους, δηλώναν την τοπικότητα και διαφορετικότητα τους σε σχέση με τις νεότερες συνθέσεις.

Το φαινόμενο της εμφάνισης των χάλκινων πνευστών στις κομπανίες – ειδικά στη Μακεδονία- αποτελεί αναμφισβήτητα ένα εθνομουσικολογικό γεγονός για την χώρα μας, αφενός γιατί η χρονική περίοδος ξεπερνά την εκατονταετία και αφετέρου γιατί τα ευρωπαϊκά αυτά όργανα μπόρεσαν να «ενσωματωθούν» στην ελληνική λαϊκή μουσική και να οργανώσουν το δημοτικό τραγούδι, όπως έκανε και το κλαρίνο.

H Δυτική Μακεδονία είναι η μοναδική περιοχή της Ελλάδας, μαζί με την Μυτιλήνη οι οποίες χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν αντίστοιχα, χάλκινα πνευστά στην παραδοσιακή τους μουσική, τα οποία συνεισφέρουν στη διαμόρφωση του τοπικού μουσικού ιδιώματος.

Όπως προκύπτει φυσικά ο χώρος της Μακεδονίας ο οποίος ήταν βιωμένος τόπος πολλών κατά την διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, παρουσίαζε μεγάλη φυλετική ποικιλία και υπήρξε τόπος συμβίωσης Σλάβων, Βούλγαρων, Τούρκων, Ρόμηδων και φυσικά Ελλήνων, χώρια από τα επιμέρους φυλετικά χαρακτηριστικά που είχαν οι λαοί αυτοί μεταξύ τους είναι λογικό να καταλάβουμε γιατί η μουσικοχορευτική παράδοση της Μακεδονίας παρουσιάζει τέτοιον πλούτο και ποικιλία από περιοχή σε περιοχή.