Karanlık Madde Var! Hayır Yok! VAR! YOK!

---
Yıl 1933. İsviçreli astronom Fritz Zwicky galaksi kümelerini gözlüyor. Bakın galaksi demiyorum. Galaksi kümeleri. Orada kütle çekimiyle birbirlerine bağlı halde bulunuyor bu galaksiler. O astronom da onların ne kadar hızlı hareket ettiğini bulmaya çalışıyor.
Fakat hiç ummadığı, tuhaf bir sonuçla karşılaşıyor. Coma galaksi kümesindeki galaksiler, çok hızlı hareket ediyorlar. Öyle hızlı hareket ediyolar ki, kümenin kütlesi, o galaksileri bir arada tutmaya yetecek kadar çok değil.
Peki neden orada kalmaya devam ediyorlar?
Bu durumda iki sonuca ulaşabiliriz gibi gözüküyor. Eğer gerçekten de durum buysa, aslında bu küme sabit bir yapı değil ve galaksiler alıp başlarını başka yere doğru gidecekler. Ama durum böyle değil gibi. O halde yüksek hızdan dolayı fırlayıp gitmelerine mani olan orada göremediğimiz bir kaynaktan gelen fazladan bir kütle çekim olmalı. Belki de galaksilere dair yaptığı kütle tahminleri yanlıştır. Tabii hemen bunu da hesaplıyor. Sonuç daha da şaşırtıcı. O galaksilerin orada dağılmadan durabilmeleri için, gözlemi yapan astronomun hesabından 400 kat daha fazla kütlenin orada olması gerekiyor! E bu kadar büyük bir hesap hatası yapmadığını düşündüğünden haliye Zwicky, orada gözlemini yapamadığımız, ışık saçmayan bir şeyler olduğunu söylüyor.
Belki de evrenin o bölgesinde “Coma kümesinde” yolunda gitmeyen garip bir durum vardır, olamaz mı? Ya da Zwicky bir şeyleri farkında olmadan yanlış yapmıştır. Neticede bu hiç beklenmedik bir durum. Yani gördüğümüzden 400 kat fazlasının orada olduğunu iddia etmek… Üstelik bu öyle bir durum ki, gezegenlerle, meteorlarla, sönük yıldızlarla, hatta karadeliklerle açıklanabilecek bir miktar da değil. Yıldız oluşum modellerine ve diğer gözlemlere göre, bu kayıp kütlenin kaynağını bildiğimiz cisimlerle açıklayamıyoruz.
Derken bu gözlemlerin 3 yıl ardından 1936’da Sinclair Smith, bu sefer başka bir galaksi kümesi olan Virgo kümesine bakıyor. Sonuç? E yine aynı. Orada da yıldızlarla, gezegenlerle ve karadeliklerle açıklanamayacak kadar çok fazla bir kütle varmış gibi duruyor. Göremediğimiz, kayıp bir kütle!
İşte bundan 90 yıl kadar önce bir yandan evrenin oralarında bir şeylerin olması gerektiğini işaret eden kanıtlar bulunuyor. Bir yandan da evrenin buralarında, özellikle de bilim dünyasında soru işaretleri yükselmeye başlıyor.
Madem iki farklı yerde gördüklerimizden kat ve kat fazla, kayıp bir kütle var. Peki göremediklerimiz, yani bu kayıp madde nerede? Galaksi kümelerinde bunu görüyorsak galaksilerde de olması gerekmez mi? Çünkü bizim bildiğimiz maddenin çoğu galaksilerde, aradaki boşluklarda değil. O halde bir de galaksilere bakalım mı?
Nereden başlayalım? Komşudan 🙂 Bize en yakın galaksi Andromeda’dan...
1939’da Horace Babcock işte bu amaçla oraya bakıyor. Daha önce bir kümedeki galaksilerin hızına bakılmıştı hatırlarsanız. Bu kez tek bir galaksinin kendi etrafındaki dönüş hızına bakılıyor.
En başta ne düşünmüştük? Pek olası değildi ama belki de galaksi kümeleri aslında bir küme değil. Belki de dağılıp gidiyor. Olamaz mı? Demiştik. İşte bunu test etmek için bir galaksiyi gözlemlemek çok akıllıca. Çünkü Andormeda gibi spiral galaksiler, evrenin her yerinde aynı şekildeler. Demek ki bu şekillerini koruyorlar. Yani dağılıp gitmiyorlar. İşte o yüzden çok akıllıca bir test bu! Peki sonuç ne mi?
Andromeda’nın dönme eğrisini, yani merkezden en ucuna kadar hangi hızlarda döndüğünü inceleyen Babcock, galaksinin olması gerekenden çok hızlı döndüğünü fark ediyor. Eğer Andromeda, yapısal bütünlüğünü koruyabiliyorsa ve bu hızda dönebiliyorsa, orada onu bir arada tutan fazladan bir kütle çekim olmalı!
Buyrun bakalım! Galaksi kümelerinde bunu gördüğümüz yetmedi, bir de galaksilerin kendisinde görüyoruz. Hakikaten aralarda bir yerde, öyle ufak tefek de değil, görebildiğimizden kat kat daha fazlası var gibi duruyor.
Bugün evrenin madde yoğunluğuna dair hesaplamalar, onun %70 kadarının karanlık enerjiden, %25 kadarının karanlık maddeden ve yalnızca %5’inin de bildiğimiz, bizi oluşturan, sıradan maddeden oluştuğunu gösteriyor. Yani evrenin %95’i, hala büyük bir gizem. Karanlık madde derken oradaki karanlık biraz bu gizemden, biraz da ışıkla herhangi bir etkileşime girmeyişinden geliyor. Klasik yöntemlerle yaptığımız astronomik keşiflerin neredeyse tamamını, ışıkla olan etkileşimlerle bulduğumuz için, karanlık maddeyi tespit etmek o kadar da kolay olmuyor.
Nereye varmaya çalıştığımı anladınız mı? Ya da soruyu şöyle soralım. Bilim insanları, varmak istediğimiz sonucu anlamış mıydı?
---
Araştıran ve yazan: Ögetay Kayalı
Sunan ve Kurgulayan: Barış Özcan
---

[mustafakose]

Hiçbir şey karanlık bir odada, siyah bir kedi aramak kadar zor değildir. Hele odada siyah bir kedi yoksa!” Konfüçyüs direk bu söz geldi aklıma nedense.

[MA-muzik]

Hikaye anatım biçimine bayılıyorum. Saf teorik cümleler ile konuşularak anlatılsa insanların hiç ilgilenmek istemeyeceği potansiyeli yüksek konuları film gibi ilgi çekici biçimde hazırlıyorsun ve bu kesinlikle amacına ulaşıyor. Harika 👍

[timurturbil]

İnsanların gündemini değiştirip, bilime karşı ilgili bireyler yetiştiriyorsun. Teşekkürler!

[mustafapolat]

barış abi 26 yaşımdayım genetik mühendisiyim yüksek lisans yapıyorum senin dediğin gibi 18:00 dan itibaren anlattığın gibi hep bişeyler üretmeye bi fikir vermeye çalıştım bunca zamandır ne yaptıysam bir kişi bile fikrimin mantıklı olabileceğini kabul edip elimden tutmadı ve düşündüklerimin teker teker başka ülkelerde uygulanabilir hale geldiğini gördüm sanırım seninde dediğin gibi o denizde yüzen küçük bir balıktan başkası değilim ben. Bu durum beni başka sektörlerde çalışmaya zorladı ve şuan gıda ve ilaç sanayinde R&D Specialist olarak çalışıyorum umarım ilerde bu bölümü okuyan arkadaşlarımın fikirleri kabul edilir ellerinden tutulur ve bilime katkıları olur. Böyle güzel videolar yaptığın için sana minnettarız kendi adıma teşekkür ederim.

[kenandurmus]

Akademideki anlayışa/soruna da değinmeniz çok güzel olmuş.

[secilbaran]

Hocam videolarinizi her izleyisimizde farkli seyler algiliyoruz... yani hem bugune hem 100 yil onceye hem de 100 yil sonraya mesaj gonderiyosunuz... zamanda yolculuk yaparken bizi de aydinlattiginiz icin tesekkur ediyoruz minnet sevgi ve saygilarimizla...

[KitcheninNature]

Teşekkürler. Çocukken pazar günlerini beklerdik kovboy filmlerini izlemek için şimdi de her pazar Barış abiyi severek izliyoruz.

[Goldcrusty]

Hayatı ve bilimi sorgulamayı öğrettiğin için sana bizzat teşekkür etme ihtiyacı hissediyorum. Saolasın sevgili Barış Özcan. Sen benim düşüncemde bilimin değerli bir parçasısın.

[busraparlakk]

Barış Özcan ile Evrim ağacı aynı anda video atınca gelen mutluluk hissi

[hidrasal]

Verdiğin örneği konuya çok iyi bir şekilde bağlaman ve bunu aktarabilmen ne kadar iyi bir hikaye anlatıcısı oldugunu gösteriyor abi.Gerçekten hayran kalıyorum

[ErdoganBal.]

Sanatla bilimi birleştirmek gerçekten mükemmel bir çalışma olmuş bu için gerçekten çok önemli birisin Barış Özcan 👍

[oguztiknaz]

Bu yaklaşım insanlığı ilerletiyor. Bilimi bu sebeple severim devamlı yenilik, şüphe ve çözülmeyi bekleyen gizem var.

[rhnykp]

Suyun sadece kuşlar tarafından içilince bardağın boşalacağına dair inancımız ne kadar kuvvetliyse, onun buharlaşarak ya da farklı bir yolla azalacağını düşünme ihtimalimiz o kadar zayıflar. Gerçek hep oradadır. Fakat gerçek ordayken bile biz neye inanıyorsak, işler uzun veya kısa bir süreliğine ona göre yürür. Gerçeği merak eden ve ortaya çıkaran cesurlar el atana dek...

[xAave]

Analojiyi çok iyi gösteriyorsun abi bizlere. Hatta önceki videoda ChatGPT'ye bile sorabilirsiniz demiştin. Çünkü öğrendiğimiz bir şeyi anlatamıyorsak o gerçekten büyük bir sıkıntı. Videodaki bir sürü ispatlanmamış teorilerin bile belkide anlatım tekniklerini anlamadıkları için ispatlayamamışlardır. İşte bu konuda bilgiyi paylaşırken anlatabilme sanatına da önem verdiğinden apayrı bir içerik üreticisin.

[kamilakarsu]

Ya bu videolar nasıl çekiliyor böyle. Sinematografik olarak harika, aynı zamanda yalın ve tertemiz bir anlatım ile birlikte. Tebrikler ve teşekkürler 👏

[senshencritical]

Einstein'ın "Mesafelerarası Korkunç Olay" şeklinde tanımladığı, Schrödinger'in Kedisi ile de bağlantılı olan bir fenomen aklıma geldi daha videonuzun en başında Barış Bey, hani gözlemlenince kararlı fakat gözlemlenmeyince kararsız ve hatta çift kararlı (hem artı hem eksi) davranabilen parçacıklar ve ışık fotonları... Sonradan sizin de buna değinmeniz çok güzeldi, teşekkür ve hürmetlerimle...

[turkishwagnerian]

Barış hocam çok güzel sorgulayıcı bir video olmuş tebrik ederim.
Gerçekten de bu “karanlık madde” hatta son zamanlarda duyduğum “karanlık enerji” konuları aynı cin peri şeytan hikayelerine benzemeye başladı. İşin somut bir deneyi yok hatta matematiksel simülasyonu bile yok. Aynı Einstein öncesi ışığın “eter” denilen hayali bir “5. Element” içinde gittiğine inanıldığı gibi evren bunla kaplı diye bir yığın (meta) fiziksel hikayeler dinleyip duruyoruz.
Ne zamandır sizin gibi acaba başka çözemediğimiz yasalar mı var diyen hislerime tercüman olmuşsunuz çok teşekkür ederim

[Nicholai_Hello_Kitty]

Kapanışta bir kuş bardaktan su içerken video bitseymiş çok daha epik bir final olabilirmiş..çok güzel bir anlatım..tebrikler

[rainislistening]

Buna benzer bir olayı daha dün fark ettim. Binamızın önüne sürekli su koyarım ve su azalır, bahçeye kediler girer ama suyun yanına bile yaklaşmazlardı. Bu yüzden birkaç kez suyun yerini değiştirdim ama değişen bir şey yok. Dün her zaman geldiğim yoldan değil de yukarıda bulunan yoldan gelmek istedim evime. Bir de baktım ki orada kocaman bir kovanın içinde su var.

[Musseaa]

Henüz videonun giriş kısmındayım. Kuşların cıvıltısına bahçeye açılan kapı, bize bu videoları hangi sakinlikte hazırladığının en güzel göstergesi. İç huzura erişmiş kişiliğin bize fazla ca yansıyor Barış. Beğenerek takip ediyorum.