Bayan mı kadın mı?

Bayan mı kadın mı?

Kız, kadın, bayan, hatun, hanım, hanımefendi ve daha nicesi...

Kadın cinsiyetinden olanlar için kullanılan kelimeler, bu kelimeyi kullananın kim olduğuna, kim hakkında ne zaman ne amaçla kullandığına göre değişiklik gösterebiliyor.

Oysa, kadın hakları savunucuları uzun zamandır, 'Bayan değil kadın!' diye bir kampanya yürütüyor.

Dilbilimci-yazar Necmiye Alpay, Havle Derneği Yürütme Kurulu Üyesi Rümeysa Çamdereli, sebuka kurucusu avukat Aslı Karataş ve yazar-çevirmen Mahir Ünsal Eriş için kadınlara dair kelimelerin ardındakileri BBC Türkçe'ye anlattı.

Her bir kelimenin ne gibi çağrışımları var? Bu kelimeler ne zaman nasıl doğmuş ve zaman içinde nasıl değişmiş? Toplumun kullanmayı seçtiği kelimeler, o topluma dair neler söyler? Kelimeler değişirse toplum değişir mi?

Haber-video: Esra Yalçınalp

Sokak röportajları: Efe Türkyılmaz

Grafik: Selim Büyükgüner

Katkıda bulunan: Osman Kaytazoğlu

[JudiaSonhar]

Oğlan küçük erkek çocuğu, erkek erişkin kişi, beyefendi ise hitaptır. Kız küçük kız çocuğu, kadın erişkin kişi, hanımefendi ise hitap şekliyken bayan da bu hitaba eklenmektedir. Sözcüklerimizi kelimelerimizi bilerek kullanmak önemlidir. Fakat asıl önemli olan üslup.

[seda]

Bir kişinin bana bayan demesi beni rahatsız etmiyor ancak evli olmadığım için aile ortamında veya yaşı büyük kişilerin bulunduğu bir ortamda "Ben ... bir kadınım." derken istemsizce suçlu hissediyorum. "Ben ... bir kızım." veya "Ben ... bir bayanım." demem gerektiğini hissediyorum. Bu, insanın yaşamaması gereken bir his; insanın kendi cinsiyetini belirtirken suçluluk duyması sağlıklı bir durum değil. Erkeklerin bunu anlayabilmesini beklemiyorum, bu durumu hiçbir zaman yaşamadılar. Ama anlayabilen erkeklere de empati kurabilme yeteneğine sahip oldukları için saygı duyuyorum.

[Pussats]

Aynı problem "oğlan" kelimesinde de var. Zaman içerisinde pasif eşcinsel anlamı da kazandığı için kızın karşısında erkek kullanılıyor, oysa doğru kullanım kadın-erkek, kız-oğlan olması gerekir.

[yolinzivasi]

Bana normal gelen (ve kimseyi rahatsız etmeyeceğini düşündüğüm ortalaması olarak) Mesela soyadı Yılmaz olan bir çift için Bay Yılmaz ve Bayan Yılmaz denir, denmeli. Cinsiyet belirtme amaçlı ünvan olduğu için. Ama birini tanımlarken 'kadın ne kadar ilginç baktı' diye betimlenir bence. Bayan baktı demek, orada alakalı bir ek gibi durmuyor.
Kız/kadın skalasında da yaşa göre belirlenmeli. Genç kız - genç kadın çizgisi aşağı yukarı 18 yaşında çizilebilir. Çünkü yetişkin belirteci bir yaş. Yani 18 yaşına kadar kız, sonrasında kadın diye tanımlamak hem bekaret temsil etmediği gücendirmediği gibi hem de jenerasyonuna uygun betimleme yapılmış olur. Mesela evlenmemiş 30 yaşında birine kız demek çok aşağılayıcı, bildiğiniz hakaret olarak algılanmalı.

[onlineenglish]

keske Turkiyenin su an tek derdi bu olsa....

[busra]

Aslında aralarından biri güzel bir şey dedi " bayan bir hitap şekli kadın ise cinsiyet belirtme kategorisine giriyor " bu ayrımı şimdi farkettim.

[tantbay]

Kız: yaşı küçük sayılabilen dişi insana
Kadın: erişkin dişi insana
Bayan, hanımefendi: Hitap şekli.
Ne uzattığız

[KlipstoN]

Şu aptalca tartışmalardan dolayı bile iyi ki asosyalim diyorum. İnsanla ilişkinin olduğu yerde problemden başka birşey görmedim ben. Nerede ne kelimeyi kullansam, acaba yanlış anlar mı, şöyle mi deseydim acaba diyip sonra da karşımda böyle bir video başlığını görünce anladım ki kendimi boşu boşuna yoruyorum. İnsanlar her zaman kendi bilinç altına, ön yargılarına göre benim düşüncelerimi değerlendirecek.

[vematry]

0:32 hiç alakası yok bayan kelimesi Fransızcada ki madam ve matmazel kelimesine karşılık bulunmuştur. Fransızcada ki madam ve matmazel bekaret ayrımı yaparken Türkçede ki bayan yapmamaktadır. Bayan kelimesi Türk Dil Devriminin bize armağanıdır. "Paşam, madam ve matmazel kelimelerine karşı iki ayrı kelime bulmak gerekmez mi? Sorusuna "madam ve matmazel kelimeleri kadını evlenmiş ve evlenmemiş olarak ayırıyor" diyerek bu ayrımı Atatürk engellemiştir zaten.

[mehmettandirek]

Cinsiyet olarak evet kadın-erkek
Lakin hitap ederken bayan-bay
Olay bu kadar basit

[do]

Şahsen şunu belirtmek isterim ki. Ailem belli bir kültür seviyesinin üzerin de okumuş insanlar ve ben de onların teşviki ile okuyan, araştıran bir kişi oldum hayatım boyunca. Geçmişte kadın ve kız kelimelerini kullanırken ailemden öğrendiğim küçük çocuklara kız. 18 den büyük yetişkinlereyse kadın dendiği yönündeydi. Kadın erkek eşitliği hakkın da o yerli yabancı makale okuduktan sonra. İlk defa liseye giderken kadın, kız ve bayan kelimeleri ile ilgili tartışmaları gördüm. Kadın/kız kelimelerinin cinsel ilişki ile ilgili bir anlam farklılığı taşıdığını da bana açıkçası kadın hakları savunucuları öğretmiş oldu.

[ebruy]

Türkçe : kız -kadın -dişi - bayan 👍English ::Girl-woman- female - miss / Dutch : meisje - vrouw- vrouwelijk - mevrouw 🤣😂Saırım bi çok dilde sorun var sağdece Türkçe de değil … Çok garip ama isteyen istediğini desin bence … bana çok gereksiz geliyor artık kadın - bayan tartışması ….( kullanılan yere ve duruma dayanarak )

[ebuahmer]

Ben hep bu tartışmayı saçma bulurdum BBC sayesinde ve değerli konuşanlar sayesinde anladım toplumun yüklediği anlamlar yüzünden kelime savaşı yaşamamız çok üzücü

[okaytuncayart]

artık şu tartışmanın tadı ve zamanı kaçmadı mı

[harunsadisincanl]

Her şeyden önce insan olarak anlamamız gereken ilk esas; kelimelerin bir suçu yok, onlara pejoratif anlamlarını kazandıran insandır.

Yani kelime avcılığına çıkmak yanıltıcı, zihniyet avlayın. Çünkü kelime insanı değiştirmez, insan kelimeyi değiştirir. İnsanı değiştirirseniz, kelime değiştirmeye gerek kalmaz.

Bazı çalışmalar bulunuyor elbette, kelimeleri daha nötr daha iyi ifadelerle ikame ettiğimizde insan zihniyetine pozitif katkıda bulunduğuna dair. Fakat bu çalışmalar çok sınırlı ve yanlışlanabilir. İki örnek var.

-İngilizce'deki ırk sorunlarına bakınız. "N-word" başından beri kötü anlamlara sahipti, burası doğru. Sonra onu ikame etmek için colored geldi, sonra başından beri anlamı olumsuz zehirlenen bu kelime yerine Black ikame edildi. Artık ilk kelimenin aşağılayıcı özelliği ikinciye, oradan da üçüncüye sıçradı, şimdiyse daha çok African-American kullanılıyor.

-Dilimizde üretilen "özürlü" kelimesi, aşağılayıcı anlam kazanıyor, "engelli" ile değiştiriliyor. Artık o da son zamanda "engelsiz" e çevrilmeye çalışılıyor.

Eğer zihniyet değiştirmeden kelime değiştirerek zihniyetin de değişeceğine inanmışsanız, döngüyü başlattınız demektir. Sürekli kelime cezalandıracağınız bir döngüye gireceksiniz. Kaçmaya çalıştığınız olumsuz manalar da sürekli yeni ikame kelimelerinize sıçrayacak. Bu kaçınılmaz.

Bay ve bayan konusuna gelecek olursak, dil devriminde Fransızca ve İngilizce'deki halihazırda kullanılan hitap şekillerine karşılık türetildiği doğrudur. Fakat burada bir yanlışı düzeltmek istiyorum.

Bayan, bay'dan buyrultusal olarak "ol dedi ve oldu" diye türetilmedi. Feminist hareket, bu kelimenin köklerine inseydi başta onların sahiplenmesi gerekirdi. Çünkü;

-"Bay" kelimesi refah içinde, müreffeh, zengin anlamlarıda kullanılan bir takı. Türk mitolojisinde "Bay Ülgen" gibi bir kullanımı vardır.

-"Bayan" da aynı kökten, bunun cinsiyetçi bir tarafı yok. Yakut mitolojisinde "Bayanay" vardır, bazı yerde "Bayan Umay" kullanımı da görülür. Halihazırda Moğolca'da "Bayan" ın zenginlik, refah kullanımı devam etmekte.

Yani bu hitabet, kendini tanrılara, tanrıçalara dayandırıyor, bundan daha yüce ne olabilir ki? Bu zenginliği yanlış temellere dayandırarak dilden kovmaya, kovuşturmaya çalışmak, kusura kalmazsınız halkın diline cehaletiyle ket vurmak, işte bu yapabileceğimiz en büyük aptallık olur.

Kelimelerle değil, zihniyetle savaşınız....

[alierencelebi]

Aslında video ilk dakikalar içinde bitiyor. “Bayan bir hitaptır.” sözü gayet yeterli

[midnightbird]

Bunu önemsemiyordum. Hatta bayan denilmesine kızan hemcinslerimle dalga geçerdim, tek dert o mu diye ama ne zaman ki tümü kadın olan bir ortamda 35 yaş üstü bir kadından sırf evlenmediği yani bekaretini kaybetmediği için kız diye bahsedildiğinde ne kızı koskoca kadın o dedim diye utanıp sıkıldılar, ayıp falan deyip inkâr ettiler. Ne desekte toplumda böyle bir algı var, kendinizi kandırmayın yok diye.

[revaha]

Şu videoyu hayretler içerisinde izledim ben açıkcası! Karşı çıkılan, kadınlar tarafından hoşlanılmayan kelimeler dahil her kelimenin dilimizde yeri var. Örnekleri video içinde verilmiş zaten. Hanım kelimesinin de mutlaka kullanılması lazım gelen yerler var. Resmiyet içeren bir görüşmede ya da işyerinde samimi olmadığımız kişilere isim+hanım kelimesini kullanırız. Ayşe hanım gibi. Tarih kitaplarında okumadık mı Atatürkün annesi Zübeyde hanım! Zübeyde kadın mı denmeliydi? Hanım kelimesini kullanmanın Neo Osmanlıcılıkla ya da muhafazakarlıkla ne ilgisi olabilir? Erkek egemen toplumda kadının maruz kaldığı baskılar ve haksızlıklar ya da onların memnun olmadığı ve değiştirmek istediği olgular büyük bir beceriksizlikle ortaya konmaya çalışılıyor ve bu nedenle havada kalıyor. Kendini feminist olarak adlandıran birçok insan sorunun kökeni ya da çözüm yollarını idrak edebilmekten çok uzak. Bize bayan demeyin diye salık vermek yerine hemen her satılık ürünün yanında neden bir yarı çıplak kadın var diye sormak lazım.

[huseyinrahmi]

Tamamen iyi niyete bağlı..
ikisi de kişinin niyetine göre değişir.

[wth]

Önemli olan ne denildiği değil, nasıl, ne şekilde, hangi durumda denildiği.