Κάλαντα Θράκης

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΘΡΑΚΗΣ

Χριστός γεννάται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια

Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
κι ή Παναγιά μας κοιλοπονούσε

Κι η Παναγιά μας κοιλοπονούσε
κοιλοπονούσε παρακαλούσε

Κοιλοπονούσε παρακαλούσε
όλους τους άγιους τους άι Αποστόλους

Όλους τους άγιους τους άι Αποστόλους
τρεις αποστόλοι μαμμή γυρεύουν

Τρεις αποστόλοι μαμμή γυρεύουν
μαμμή γυρεύουν για μήλο τρέχουν

Οι άι Αποστόλοι για μήλο τρέχουν
ώσπου να πάνε κι ώσπου να έρθουν

Η Παναγιά μας ξελευτερώθει
μέσα στις δάφνες μεσ’ στα λουλούδια

Μέσα στις δάφνες μέσ’ στα λουλούδια
κάνει τον ήλιο και το φεγγάρι

Κάνει τον ήλιο και το φεγγάρι
σαν ήλιος λάμπει σαν νιό φεγγάρι

Σαν ήλιος λάμπει σαν νιό φεγγάρι
σ’ αυτό το σπίτι του νοικοκύρη

Σ’ αυτό το σπίτι του νοικοκύρη
στη φαμελιά του και στα παιδιά του.

Ἡ λέξη κάλαντα προέρχεται ἀπὸ τὴ λατινικὴ «calenda», ποὺ σημαίνει ἀρχὴ τοῦ μήνα. Πιστεύεται ὅτι ἡ ἱστορία τους προχωρεῖ πολὺ βαθιὰ στὸ παρελθὸν καὶ συνδέεται μὲ τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα. Βρῆκαν, μάλιστα, ἀρχαία γραπτὰ κομμάτια παρόμοια μὲ τὰ σημερινὰ κάλαντα (Εἰρεσιώνη στὴν ἀρχαιότητα). Τὰ παιδιὰ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης κρατοῦσαν ὁμοίωμα καραβιοῦ ποὺ παρίστανε τὸν ἐρχομὸ τοῦ θεοῦ Διόνυσου. Ἄλλοτε κρατοῦσαν κλαδὶ ἐλιᾶς ἢ δάφνης, στὸ ὁποῖο κρεμοῦσαν κόκκινες καὶ ἄσπρες κλωστές. Στὶς κλωστὲς ἔδεναν τὶς προσφορὲς τῶν νοικοκύρηδων.
Τὸ τραγούδι τῆς Εἰρεσιώνης τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁμήρου, τὸ ἀπαντᾶμε σήμερα μὲ μικρὲς παραλλαγὲς στὰ κάλαντα τῆς Θράκης:
«Στο σπίτι ἐτοῦτο ποὔρθαμε τοῦ πλουσιονοικοκύρη
ν᾿ ἀνοίξουνε οἱ πόρτες του νὰ μπεῖ ὁ πλοῦτος μέσα
νὰ μπεῖ ὁ πλοῦτος κι ἡ χαρὰ κι ἡ ποθητὴ εἰρήνη
καὶ νὰ γεμίσουν τὰ σταμνιὰ μέλι, κρασὶ καὶ λάδι
κι ἡ σκάφη τοῦ ζυμώματος μὲ φουσκωτὸ ζυμάρι».

Τα κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς της Θράκης, έχουν ρίζες που χάνονται βαθιά μέσα στην ιστορία και παρουσιάζουν μια πραγματικά εξαιρετική ποικιλία. Ειδικότερα η Ανατολική Θράκη ως περιοχή είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση.
Σε πολλά χωριά της Θράκης, τα κάλαντα των Χριστουγέννων τα έλεγαν μεταμφιεσμένοι «για να πάει καλά η χρονιά», όπως έλεγαν. Με τη συνοδεία γκάιντας, έψαλλαν σε κάθε σπίτι ειδικά κάλαντα, ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας και τα επαγγέλματά τους. Τα κάλαντα τα έλεγαν είτε στην είσοδο του σπιτιού, είτε μέσα στο σπίτι, ενώ σ’αυτά περιέχονταν παινέματα αλλά και πειράγματα για τον κάθε νοικοκύρη και τα μέλη της οικογένειάς του.

Την Παραμονή των Χριστουγέννων το πρωί ομάδες παιδιών έψαλαν τα κάλαντα και μετέφεραν το μήνυμα της γέννησης του Χριστού σε κάθε σπίτι στις γειτονιές των χωριών και των πόλεων της Θράκης.Εκτός από το γνωστό τρίγωνο, τα παλαιότερα χρόνια χρησιμοποιούσαν συχνά και άλλα μουσικά όργανα, όπως τύμπανο ή ταραμπούκα, κλαρίνο κ.ά. Στα παιδιά συνήθως κερνούσαν γλυκά ή ξηρούς καρπούς και, σπανίως, νομίσματα.

Το έθιμο “Τα εννιά φαγιά“:
Στο τραπέζι, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, οι γυναίκες εξακολουθούν να φροντίζουν να υπάρχουν τα «εννιά φαγιά» (εννέα φαγητά), όσοι και η μήνες της κύησης της Παναγιάς και όλα νηστίσιμα.Το τραπέζι συνήθως περιελάμβανε λάχανο τουρσί με φασόλια, ενώ δεν έλειπε το ψωμί, το κρεμμύδι, το μέλι, το σαραγλί, το καρπούζι ή το πεπόνι (που τα συντηρούσαν στα άχυρα), αλλά και «βαρβάρα», καθώς συμπίπτει με τα 20ημερα της Αγίας Βαρβάρας. Το κάθε ένα από τα φαγητά έχει το δικό του συμβολισμό (το καρπούζι μεγάλη παραγωγή όσα και τα σπόρια του, το κρασί για να προοδεύσει η οικογένεια όπως αναπτύσσεται η κληματαριά κ.ο.κ.). Μεταξύ των εδεσμάτων ξεχωριστή θέση κατέχει το Χριστόψωμο. Η διαφορά με τα άλλα συνήθη ψωμιά είναι ο πλούσιος του στολισμός με διάφορα κεντήματα (κεντίδια) ή «πλουμίδια» με παραστάσεις από την αγροτική παραγωγή . Στο νηστίσιμο αυτό τραπέζι οι συνδαιτυμόνες ζητούν ο ένας από τον άλλο συγχώρεση και η οικοδέσποινα θυμιατίζει τα φαγητά πριν καταναλωθούν.

Τα μοναδικά δρώμενα της “Καμήλας“, του “Πουρπούρη“,του “Μπαμπούσιαρου” και της “Αρκούδας“
Σε πολλά χωριά της Θράκης εξακολουθούν να επιβιώνουν παραδοσιακά δρώμενα με θιάσους μεταμφιεσμένων που περιφέρονται στις γειτονιές αυτοσχεδιάζοντας.

Οι μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου, συνδέονται με την έκκληση των γεωργών για γονιμότητα. Άνδρες με ζωόμορφες μεταμφιέσεις, ηχηρά κουδούνια, ραβδιά που χτυπούν τη γη, με προβιές ή κάπες τσοπάνη, με μάσκες από νεροκολοκύθα στο πρόσωπο περιδιαβαίνουν τους δρόμους των χωριών, τραγουδώντας, χορεύοντας, πειράζοντας και κερνώντας κρασί τον κόσμο, ευχόμενοι την ευημερία και την καλή συγκομιδή.