filmov
tv
Ναός Ογχήστιου Ποσειδώνα [Αρχαίο μαντείο]
Показать описание
Η Ογχηστός, έδρα της ομώνυμης Αμφικτιονίας και πολιτικοθρησκευτικό κέντρο της Βοιωτικής Ομοσπονδίας, είχε ήδη κατοικηθεί διαχρονικά από τους προϊστορικούς χρόνους (σημ. 1). Βρίσκεται στο στενό πέρασμα ενός λοφίσκου που χωρίζει την Κωπαΐδα από την πεδιάδα της Θήβας, στο δρόμο των θεοπρόπων (σημ. 2), απ’ όπου περνούσαν οι θρησκευτικές πομπές προς τους Δελφούς.
Στα μυκηναϊκά χρόνια εμφανίζεται να είναι μια μικρή πόλη, οι κάτοικοι της οποίας έφεραν το εθνικό χαρακτηριστικό «Ογχήστιος» (σημ. 3). Κατά την παράδοση, εκεί έζησε ο γιος του Ποσειδώνα (σημ. 4), από τον οποίο πήρε και την ονομασία της. Αποτέλεσε κέντρο λατρείας για τις βοιωτικές κοινότητες, με εορταστικές εκδηλώσεις, τα «Ογχήστια» (σημ. 5), που συνοδεύονταν από ιπποδρομίες.
Το ιερό του Ογχηστίου Ποσειδώνα λειτούργησε, σύμφωνα με ποιητικές-μυθολογικές αναφορές, από πολύ παλιά, πριν κτιστεί η Θήβα και πριν ακόμα από το Μαντείο των Δελφών. Στους ομηρικούς στίχους αναφέρεται ότι ο Απόλλωνας, κατά την αναζήτηση ιδανικού τόπου για το μαντείο του, πέρασε από την «ακατοίκητη και δασώδη Θήβα» (σημ. 6), στη συνέχεια πάνω από τον ιερό τόπο του Ποσειδώνα στην Ογχηστό (κι ήρθες στην Ογχηστό στο Ποσειδώνειο άλσος το λαμπρό), για να φθάσει τελικά στην περιοχή των Δελφών. Ο ποιητής του Ομηρικού Ύμνου υπογραμμίζει εδώ την πρωτοκαθεδρία όχι μόνο του Ογχηστίου Ποσειδώνα σε σχέση με τον Απόλλωνα, αλλά και του Μαντείου των Δελφών έναντι της Θήβας. Ο Μ. Chappell (σημ. 7), επικαλούμενος και τον δελφικό χρησμό, με τον οποίο υποδεικνύεται ο τρόπος ίδρυσης της πόλης από τον Κάδμο, δίνει μια μεροληπτική χροιά στους στίχους, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Θήβα κτίστηκε υπό την καθοδήγηση του Μαντείου.
Πέρα, όμως, από τις αναφορές αυτές, αναπάντητο παραμένει το ερώτημα σχετικά με το ποιος είχε αρχικά την πρωτοβουλία για την ίδρυση του ιερού της Ογχηστού και τη χρηματοδότηση της κατασκευής του. Μια τέτοια πρωτοβουλία προϋποθέτει, αναμφίβολα, τη διάθεση μέσων και πόρων από συγκεκριμένη πολιτική μονάδα ή οργανισμό, και είναι βέβαιο ότι η δύναμη με τη δεσπόζουσα επιρροή στην περιοχή θα πρέπει να είχε τον πρώτο λόγο.
Το ιερό: η στρατηγική επιλογή της θέσης
Ερευνητές υπογραμμίζουν (σημ. 8) ότι, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, η Θήβα ανταγωνιζόταν τον Ορχομενό για την κυριαρχία επί της Βοιωτίας, με την Ογχηστό να βρίσκεται στην τομή των δύο αυτών μεγάλων πολιτισμικών κύκλων. Το ιερό που, λόγω της θέσης του, επέτρεπε την πλήρη εποπτεία στα δύο πεδία του Ορχομενού και της Θήβας συνδεόταν άμεσα με τα συμφέροντα των ενδιαφερομένων πόλεων. Ως εκ τούτου, η μικρή πόλη της Ογχηστού αποτελούσε στρατηγικό στόχο για τον γενικότερο έλεγχο της Βοιωτίας. Μετά την αποδυνάμωση, όμως, του Ορχομενού, από την κατάκλυση του Κωπαϊδικού πεδίου και τη χρονοβόρα επένδυση στα αποξηραντικά έργα (σημ. 9), ενισχύθηκε η δύναμη της Θήβας, η οποία και επένδυσε στην οργάνωση των βοιωτικών πόλεων με κέντρο αρχικά την Αμφικτιονία της Ογχηστού και αργότερα το Ιτώνιο στην Κορώνεια. Η Αλίαρτος, στην επικράτεια της οποίας εντασσόταν η Ογχηστός (σημ. 10), συμμετείχε στον αρχικό πυρήνα της Βοιωτικής Ομοσπονδίας από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. (σημ. 11) και εμφανίζεται, μαζί με την Τανάγρα, να είναι από τις πρώτες πόλεις που χρησιμοποιούν το σύμβολο της βοιωτικής ασπίδας στα νομίσματα που έκοψαν κατά το α΄ μισό του 6ου αι. π.Χ. (σημ. 12).
Ο Α. Schachter θεωρεί ότι η ίδρυση του ιερού του Ποσειδώνα στην Ογχηστό πρέπει να τοποθετηθεί χρονολογικά στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. και αναφέρεται σε κατάλοιπα οικισμού που χρονολογούνται στην Εποχή του Χαλκού (σημ. 13). Την εποχή της κυριαρχίας των Θηβαίων, το ιερό χρησιμοποιήθηκε ως βοιωτικό κέντρο λατρείας με στόχο την εδραίωση της ηγετικής τους θέσης (σημ. 14). Ορισμένοι ερευνητές υπογραμμίζουν, μάλιστα, ότι η ίδρυσή του συνδέεται και με τον ανταγωνισμό ισχύος μεταξύ Θηβαίων και Δελφικής Αμφικτιονίας και ότι o έλεγχος της Ογχηστού, του μοναδικού αυτού περάσματος που οδηγούσε στους Δελφούς, αποσκοπούσε στην αύξηση της επιρροής της Θήβας στο Συμβούλιο της Αμφικτιονίας (σημ. 15).
Οι πληροφορίες, ωστόσο, για το ρόλο της Ογχηστού, ιδιαίτερα κατά την Αρχαϊκή περίοδο, είναι περιορισμένες, παρά το ότι εμφανίζεται στον «νηών κατάλογο» (σημ. 16) μαζί με τις βοιωτικές πόλεις που συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο. Επίσης, η μυκηναϊκή παρουσία του Ογχηστίου Ποσειδώνα βεβαιώνεται από στοιχεία σε Γραμμική Β, όπως σημειώνει ο Τ. Palaima (σημ. 17) στη μελέτη του για το βοιωτικό ιερό του Ποσειδώνα. Ανάλογη αναφορά από πινακίδα σε Γραμμική Β της Αρκαδίας σχετικά με τη βοιωτική λατρεία του Ποσειδώνα κάνει και ο J. Larson (σημ. 18), ο οποίος υπογραμμίζει ότι τόσο η Ερινύα όσο και ο Ποσειδώνας ήταν μυκηναϊκές θεότητες.
Στα μυκηναϊκά χρόνια εμφανίζεται να είναι μια μικρή πόλη, οι κάτοικοι της οποίας έφεραν το εθνικό χαρακτηριστικό «Ογχήστιος» (σημ. 3). Κατά την παράδοση, εκεί έζησε ο γιος του Ποσειδώνα (σημ. 4), από τον οποίο πήρε και την ονομασία της. Αποτέλεσε κέντρο λατρείας για τις βοιωτικές κοινότητες, με εορταστικές εκδηλώσεις, τα «Ογχήστια» (σημ. 5), που συνοδεύονταν από ιπποδρομίες.
Το ιερό του Ογχηστίου Ποσειδώνα λειτούργησε, σύμφωνα με ποιητικές-μυθολογικές αναφορές, από πολύ παλιά, πριν κτιστεί η Θήβα και πριν ακόμα από το Μαντείο των Δελφών. Στους ομηρικούς στίχους αναφέρεται ότι ο Απόλλωνας, κατά την αναζήτηση ιδανικού τόπου για το μαντείο του, πέρασε από την «ακατοίκητη και δασώδη Θήβα» (σημ. 6), στη συνέχεια πάνω από τον ιερό τόπο του Ποσειδώνα στην Ογχηστό (κι ήρθες στην Ογχηστό στο Ποσειδώνειο άλσος το λαμπρό), για να φθάσει τελικά στην περιοχή των Δελφών. Ο ποιητής του Ομηρικού Ύμνου υπογραμμίζει εδώ την πρωτοκαθεδρία όχι μόνο του Ογχηστίου Ποσειδώνα σε σχέση με τον Απόλλωνα, αλλά και του Μαντείου των Δελφών έναντι της Θήβας. Ο Μ. Chappell (σημ. 7), επικαλούμενος και τον δελφικό χρησμό, με τον οποίο υποδεικνύεται ο τρόπος ίδρυσης της πόλης από τον Κάδμο, δίνει μια μεροληπτική χροιά στους στίχους, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Θήβα κτίστηκε υπό την καθοδήγηση του Μαντείου.
Πέρα, όμως, από τις αναφορές αυτές, αναπάντητο παραμένει το ερώτημα σχετικά με το ποιος είχε αρχικά την πρωτοβουλία για την ίδρυση του ιερού της Ογχηστού και τη χρηματοδότηση της κατασκευής του. Μια τέτοια πρωτοβουλία προϋποθέτει, αναμφίβολα, τη διάθεση μέσων και πόρων από συγκεκριμένη πολιτική μονάδα ή οργανισμό, και είναι βέβαιο ότι η δύναμη με τη δεσπόζουσα επιρροή στην περιοχή θα πρέπει να είχε τον πρώτο λόγο.
Το ιερό: η στρατηγική επιλογή της θέσης
Ερευνητές υπογραμμίζουν (σημ. 8) ότι, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, η Θήβα ανταγωνιζόταν τον Ορχομενό για την κυριαρχία επί της Βοιωτίας, με την Ογχηστό να βρίσκεται στην τομή των δύο αυτών μεγάλων πολιτισμικών κύκλων. Το ιερό που, λόγω της θέσης του, επέτρεπε την πλήρη εποπτεία στα δύο πεδία του Ορχομενού και της Θήβας συνδεόταν άμεσα με τα συμφέροντα των ενδιαφερομένων πόλεων. Ως εκ τούτου, η μικρή πόλη της Ογχηστού αποτελούσε στρατηγικό στόχο για τον γενικότερο έλεγχο της Βοιωτίας. Μετά την αποδυνάμωση, όμως, του Ορχομενού, από την κατάκλυση του Κωπαϊδικού πεδίου και τη χρονοβόρα επένδυση στα αποξηραντικά έργα (σημ. 9), ενισχύθηκε η δύναμη της Θήβας, η οποία και επένδυσε στην οργάνωση των βοιωτικών πόλεων με κέντρο αρχικά την Αμφικτιονία της Ογχηστού και αργότερα το Ιτώνιο στην Κορώνεια. Η Αλίαρτος, στην επικράτεια της οποίας εντασσόταν η Ογχηστός (σημ. 10), συμμετείχε στον αρχικό πυρήνα της Βοιωτικής Ομοσπονδίας από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. (σημ. 11) και εμφανίζεται, μαζί με την Τανάγρα, να είναι από τις πρώτες πόλεις που χρησιμοποιούν το σύμβολο της βοιωτικής ασπίδας στα νομίσματα που έκοψαν κατά το α΄ μισό του 6ου αι. π.Χ. (σημ. 12).
Ο Α. Schachter θεωρεί ότι η ίδρυση του ιερού του Ποσειδώνα στην Ογχηστό πρέπει να τοποθετηθεί χρονολογικά στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. και αναφέρεται σε κατάλοιπα οικισμού που χρονολογούνται στην Εποχή του Χαλκού (σημ. 13). Την εποχή της κυριαρχίας των Θηβαίων, το ιερό χρησιμοποιήθηκε ως βοιωτικό κέντρο λατρείας με στόχο την εδραίωση της ηγετικής τους θέσης (σημ. 14). Ορισμένοι ερευνητές υπογραμμίζουν, μάλιστα, ότι η ίδρυσή του συνδέεται και με τον ανταγωνισμό ισχύος μεταξύ Θηβαίων και Δελφικής Αμφικτιονίας και ότι o έλεγχος της Ογχηστού, του μοναδικού αυτού περάσματος που οδηγούσε στους Δελφούς, αποσκοπούσε στην αύξηση της επιρροής της Θήβας στο Συμβούλιο της Αμφικτιονίας (σημ. 15).
Οι πληροφορίες, ωστόσο, για το ρόλο της Ογχηστού, ιδιαίτερα κατά την Αρχαϊκή περίοδο, είναι περιορισμένες, παρά το ότι εμφανίζεται στον «νηών κατάλογο» (σημ. 16) μαζί με τις βοιωτικές πόλεις που συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο. Επίσης, η μυκηναϊκή παρουσία του Ογχηστίου Ποσειδώνα βεβαιώνεται από στοιχεία σε Γραμμική Β, όπως σημειώνει ο Τ. Palaima (σημ. 17) στη μελέτη του για το βοιωτικό ιερό του Ποσειδώνα. Ανάλογη αναφορά από πινακίδα σε Γραμμική Β της Αρκαδίας σχετικά με τη βοιωτική λατρεία του Ποσειδώνα κάνει και ο J. Larson (σημ. 18), ο οποίος υπογραμμίζει ότι τόσο η Ερινύα όσο και ο Ποσειδώνας ήταν μυκηναϊκές θεότητες.
Комментарии