filmov
tv
VI - дугаар Ганжарбын гэгээн Данзан Норбоев
Показать описание
Долооннуурай IV-дүгээр Ганжарвын гэгээнэй хубилгааниинь Ара Халхын Сүүгэл дасанай жиндагууд соо тодоржо, Шимбаа Шамба Сумаагай, V-дугаар Ганжарвын гэгээн Агын нэгэ нютагта тодорһон. 1887 ондо табадахи хубилгаан Шимба Шамбын тагаалал болоходо, хубилгаанинь мүн лэ Агын жиндагууд соо мүндэлжэ элирүүлэгдээд, VI-дугаар Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев тодорһон байна.
1887 ондо үхэр жэлэй гараад байхада, Наһатын Гончигтон гэжэ айлай үргэмэл хүбүүнэйдэ Дамбинима хүбүүхэн түрэһэн. Зүгөөр эхэнь хүбүүгээ түрэмсөөрөө аялшаба. Нурба эсэгэнь шадалаараа хүбүүгээ найжалан үргэбэ. Теэд ганса эрэ хүндэ нарай үхибүү харахань хүндэшэг байжа, хоёрдохиёо һамга абаба, зүгөөр тэрэншье удаан болонгүй наһа барашаба. Байтараа гурбадахияа гэрлэжэ, одоол тэрэ һамгантаяа удаан һууба. Дамбинима хүбүүниинь багаһаа тэршээ, ехэ оромгүй һэн: һамгадай үнеэгээ һаажа байтар, тугалынь табижархиха, тогоон соо хүшэжэ байһан һүн дээрэнь үнэһэ үбэнүүлжэрхихэ, байлгансагтай һүеынь нохойдо табижархиха, хүнэгтэй һүн соо хохир хэжэрхихэ гэхэ мэтэ үйлэ маани хэгдэжэл байгаа.
Хүбүүнэй 7 наһа гүйсөөд байтар, гэнтэ муухан һэеы гэрэйнь туургаар нэбтэ гэрэлтэжэ, туяа сасаржа байба. Хүбүүниинь хүршындөө ошоод, үглөөдэр манайда саахар бообо эдихэеэ ерээрэйгты гэжэ урихадань, тэдэнь юу этигэхэ һэм даа. Теэд үглөөдэрынь үгытэй Нурбында нэбшэгэр олон баяд ноёд, ламанар тэргэ, хазаар жороо моридоор буужа, айхабтар ехэ бэлэг-сэлэг хүбүүнэй гэртэхиндэ барюулба. Тиигэжэ Ганжарвын гэгээнэй зургаадахи түрэл тодорбо. Долоо наһатай хубилгаан урдахи түрэлдөө байһан Сүүгэл дасандаа ямбатайгаар морилжо, VI-дугаар Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев гэгдэн алдаршаһан түүхэтэй.
Сүүгэл дасандаа бишыхан хубилгаан номтой ехэ ламын харууһан доро һуралсажа, энэ дасанда олохо түрүүшын шатын мэдэсэнүүдэй багажа тогтоон абаба. Тиин 15 наһаяа гүйсөөд, Түбэд орон руу ошожо, эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ бодоо. Хубилгааниие тэрэ холын аяндань өөрөө гүшэг хамба Агваан Доржиев, Хэжэнгын Аюшын Аюржана, Сойбын Жадамба, Иванай Гарма гээд, хамта хорёод зон үдэшэлсэхэ болоо һэн. Түбэдтэ жэл тухай байһанаа, үбшэлөөд, нютагаа бусажа, Сүүгэлэйнгээ дасанда нэгэ жэлэй туршада бисалгалда һуужа, нютагтаа Адуун Шулуун обоо бүтээгээд, һургуулияа үргэлжэлүүлхэеэ Түбэдөө бусаба. Тэндэ Далай ламые бараалхажа, Гүмбүм дасанһаа Лавран хиид ошобо. 1905-1907 онуудта Лавран дасанай “Даший Жил” хиидэй цанид һургуулида һуралсажа, 1909 онһоо Һаса руу ошожо, 1916 он хүрэтэр цанид шойро шудалжа, будын шажанай хэдэн шэглэлэй эрдэм олоод, һаарамбын зиндаада гараһан. 1918 ондо Сүүгэл дасандаа бусажа, “Ганжуур” ном түбэд хэлэнһээ монголшолхо хэрэгтэ хабаадаа. 1919 ондо Хэжэнгын аймагта бодхоогдоһон асари томо Джарун Хашор субарга рамнайлаа.
Ганжарвын гэгээн анхан суута зурхайша Содбо ламын шаби байһан.
1924 ондо гүшэг хамба Агваан Доржиев шэнээр хубилһан засагта шажанаа тааруулхын зохёомжо бэдэржэ, ламанарта шэнэ дүримэй байдал дурадхаба. Тэрэнэй удхаар ламанар өөһэдөө өөһэдыгөө тэжээхын тула хара ажал хэхэ, таряа талха, огородой эдеэ, хартаабха тариха гэхэ мэтэ хүдэлмэри ябуулха ёһотой байгаа. Ламанар хоёр анги боложо, олонхинь энэ бодолдо эсэргүүсэбэ. Харин Ганжарвын гэгээн “шэнэлэгшэдэй”, Агваан Доржиевай тала бариһан Сүүгэл дасанай 40 “комсомол ламанар”, “буруу үзэлтэндэ” тоологдожо, шоодобори болоод, Зугаалайн дасан ошохо баатай болоо. Ганжарвын гэгээнэй Зугаалайн дасан ябашахадань, хойноһоонь Чойжол сахюусаниинь дахаад ошохыень нэгэ хүбүүн хараба гэжэ зон хэлсэдэг байгаа.
1927 ондо Зүблэлтэ гүрэнэй будын шажантанай суганды дээрэ “хубилгаан” гэһэн ойлгосые хорихо гэлсэһэн ушарһаа Данзан Норбоев Ганжарвын гэгээнэй нэрэһээ буужа, Агваан Доржиевай уряалаар Ленинград хотын “Гүнзэнчойной” дасанай шэрээтын уялга ба Ород гүрэндэ Түбэдэй этигэмжэтын үүргэ дүүргэгшээр табигдаад, Зүблэлтэ гүрэнэй түбэд-монгол харилсаанай, дасан дугангуудай түлөө харюусадаг байһан Агваан Доржиевай туһалагша болоһон. Ганжарвын гэгээн Ленинград хотодо байхадаашье, нютагайнгаа зонтой холбоо барисаагаа таһалаагүй. 1927, 1928 онуудта ерэжэ, Урта нютагтаа ехэнүүд уншалгануудые бүтээһэн. 1935 ондо лама хубарагуудые хамалганда абажа, гансата олоор тушаажа байһан үедэ Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев хайшан гээд наһа бараһаниинь мэдэгдээгүй ушаралаар 48 наһандаа тагаалал болоһон байна. Зургаадахи Ганжарвын гэгээнэй дурасхаал арадай дунда мүнхэрэнхэй, тэрээнэй эди шэди, бэлигүүн шанар тушаа дээрэ дурсагдаһан ушаралнууд мэтэ элдэб янзын ябаган хөөрөөнүүд, домогууд арадай аман үгэдэ оронхой юм.
1887 ондо үхэр жэлэй гараад байхада, Наһатын Гончигтон гэжэ айлай үргэмэл хүбүүнэйдэ Дамбинима хүбүүхэн түрэһэн. Зүгөөр эхэнь хүбүүгээ түрэмсөөрөө аялшаба. Нурба эсэгэнь шадалаараа хүбүүгээ найжалан үргэбэ. Теэд ганса эрэ хүндэ нарай үхибүү харахань хүндэшэг байжа, хоёрдохиёо һамга абаба, зүгөөр тэрэншье удаан болонгүй наһа барашаба. Байтараа гурбадахияа гэрлэжэ, одоол тэрэ һамгантаяа удаан һууба. Дамбинима хүбүүниинь багаһаа тэршээ, ехэ оромгүй һэн: һамгадай үнеэгээ һаажа байтар, тугалынь табижархиха, тогоон соо хүшэжэ байһан һүн дээрэнь үнэһэ үбэнүүлжэрхихэ, байлгансагтай һүеынь нохойдо табижархиха, хүнэгтэй һүн соо хохир хэжэрхихэ гэхэ мэтэ үйлэ маани хэгдэжэл байгаа.
Хүбүүнэй 7 наһа гүйсөөд байтар, гэнтэ муухан һэеы гэрэйнь туургаар нэбтэ гэрэлтэжэ, туяа сасаржа байба. Хүбүүниинь хүршындөө ошоод, үглөөдэр манайда саахар бообо эдихэеэ ерээрэйгты гэжэ урихадань, тэдэнь юу этигэхэ һэм даа. Теэд үглөөдэрынь үгытэй Нурбында нэбшэгэр олон баяд ноёд, ламанар тэргэ, хазаар жороо моридоор буужа, айхабтар ехэ бэлэг-сэлэг хүбүүнэй гэртэхиндэ барюулба. Тиигэжэ Ганжарвын гэгээнэй зургаадахи түрэл тодорбо. Долоо наһатай хубилгаан урдахи түрэлдөө байһан Сүүгэл дасандаа ямбатайгаар морилжо, VI-дугаар Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев гэгдэн алдаршаһан түүхэтэй.
Сүүгэл дасандаа бишыхан хубилгаан номтой ехэ ламын харууһан доро һуралсажа, энэ дасанда олохо түрүүшын шатын мэдэсэнүүдэй багажа тогтоон абаба. Тиин 15 наһаяа гүйсөөд, Түбэд орон руу ошожо, эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ бодоо. Хубилгааниие тэрэ холын аяндань өөрөө гүшэг хамба Агваан Доржиев, Хэжэнгын Аюшын Аюржана, Сойбын Жадамба, Иванай Гарма гээд, хамта хорёод зон үдэшэлсэхэ болоо һэн. Түбэдтэ жэл тухай байһанаа, үбшэлөөд, нютагаа бусажа, Сүүгэлэйнгээ дасанда нэгэ жэлэй туршада бисалгалда һуужа, нютагтаа Адуун Шулуун обоо бүтээгээд, һургуулияа үргэлжэлүүлхэеэ Түбэдөө бусаба. Тэндэ Далай ламые бараалхажа, Гүмбүм дасанһаа Лавран хиид ошобо. 1905-1907 онуудта Лавран дасанай “Даший Жил” хиидэй цанид һургуулида һуралсажа, 1909 онһоо Һаса руу ошожо, 1916 он хүрэтэр цанид шойро шудалжа, будын шажанай хэдэн шэглэлэй эрдэм олоод, һаарамбын зиндаада гараһан. 1918 ондо Сүүгэл дасандаа бусажа, “Ганжуур” ном түбэд хэлэнһээ монголшолхо хэрэгтэ хабаадаа. 1919 ондо Хэжэнгын аймагта бодхоогдоһон асари томо Джарун Хашор субарга рамнайлаа.
Ганжарвын гэгээн анхан суута зурхайша Содбо ламын шаби байһан.
1924 ондо гүшэг хамба Агваан Доржиев шэнээр хубилһан засагта шажанаа тааруулхын зохёомжо бэдэржэ, ламанарта шэнэ дүримэй байдал дурадхаба. Тэрэнэй удхаар ламанар өөһэдөө өөһэдыгөө тэжээхын тула хара ажал хэхэ, таряа талха, огородой эдеэ, хартаабха тариха гэхэ мэтэ хүдэлмэри ябуулха ёһотой байгаа. Ламанар хоёр анги боложо, олонхинь энэ бодолдо эсэргүүсэбэ. Харин Ганжарвын гэгээн “шэнэлэгшэдэй”, Агваан Доржиевай тала бариһан Сүүгэл дасанай 40 “комсомол ламанар”, “буруу үзэлтэндэ” тоологдожо, шоодобори болоод, Зугаалайн дасан ошохо баатай болоо. Ганжарвын гэгээнэй Зугаалайн дасан ябашахадань, хойноһоонь Чойжол сахюусаниинь дахаад ошохыень нэгэ хүбүүн хараба гэжэ зон хэлсэдэг байгаа.
1927 ондо Зүблэлтэ гүрэнэй будын шажантанай суганды дээрэ “хубилгаан” гэһэн ойлгосые хорихо гэлсэһэн ушарһаа Данзан Норбоев Ганжарвын гэгээнэй нэрэһээ буужа, Агваан Доржиевай уряалаар Ленинград хотын “Гүнзэнчойной” дасанай шэрээтын уялга ба Ород гүрэндэ Түбэдэй этигэмжэтын үүргэ дүүргэгшээр табигдаад, Зүблэлтэ гүрэнэй түбэд-монгол харилсаанай, дасан дугангуудай түлөө харюусадаг байһан Агваан Доржиевай туһалагша болоһон. Ганжарвын гэгээн Ленинград хотодо байхадаашье, нютагайнгаа зонтой холбоо барисаагаа таһалаагүй. 1927, 1928 онуудта ерэжэ, Урта нютагтаа ехэнүүд уншалгануудые бүтээһэн. 1935 ондо лама хубарагуудые хамалганда абажа, гансата олоор тушаажа байһан үедэ Ганжарвын гэгээн Данзан Норбоев хайшан гээд наһа бараһаниинь мэдэгдээгүй ушаралаар 48 наһандаа тагаалал болоһон байна. Зургаадахи Ганжарвын гэгээнэй дурасхаал арадай дунда мүнхэрэнхэй, тэрээнэй эди шэди, бэлигүүн шанар тушаа дээрэ дурсагдаһан ушаралнууд мэтэ элдэб янзын ябаган хөөрөөнүүд, домогууд арадай аман үгэдэ оронхой юм.