NGHỆ THUẬT MÚA RỐI NƯỚC CỦA NGƯỜI KINH - Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam

NGHỆ THUẬT MÚA RỐI NƯỚC CỦA NGƯỜI KINH trong trưng bày, trình diễn và trải nghiệm tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam
Phòng số 1- trưng bày, giới thiệu văn hóa 4 dân tộc nhóm ngôn ngữ Việt - Mường thông qua 12 tổ hợp. Mỗi tổ hợp trưng bày là một câu chuyện văn hóa xung quanh các lĩnh vực của cuộc sống như: hoạt động kinh tế lúa nước; kinh tế biển; ngôi nhà của người Mường; văn hóa của cư dân Thổ - Chứt; các nghề thủ công; trang phục; văn học, nghệ thuật; cổng làng, cây đa, giếng nước mái đình; trò chơi dân gian; tập tục thờ cúng tổ tiên; tập tục cưới xin của người Kinh.... Trong đó, trưng bày, trình diễn và câu chuyện văn hóa về nghệ thuật múa rối nước của người Kinh dưới mái đình để lại ấn tượng sâu sắc nhất cho du khách tham quan.
Rối nước, loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian truyền thống Việt Nam, hình thành cùng với nền văn minh nông nghiệp lúa nước và văn hóa Đại Việt ở đồng bằng Bắc Bộ từ lâu đời. Rối nước được biểu diễn ở các ao làng, bên cạnh cây đa, giếng nước, vào những dịp hội làng, lễ tết, hay những ngày nông nhàn. Trong mỗi dịp này, người nông dân dùng con rối diễn trò, diễn kịch trên mặt nước, mô tả chân thực cuộc sống lao động, sản xuất, chiến đấu chống thiên tai, giặc dã, nhằm thích ứng thiên nhiên, xây dựng cuộc sống, bảo vệ đất nước.
Quân rối nước là những pho tượng nhỏ, tạc bằng gỗ sung, quết bằng nhựa cây, sơn thiếp vàng, thiếp bạc. Đây là những sản phẩm của nghề tạc tượng dân gian. Nhiều quân rối khá đặc sắc, giàu tính hiện thực, vừa mộc mạc, vừa trữ tình. Một nhân vật rối quen thuộc với khán giả là chú Tễu, người thông minh, hóm hỉnh, mang hình bóng của người nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ. Phần lớn trò diễn trong rối nước là con rối gắn với người nông dân như: đi cấy, câu cá, kéo vó, chăn trâu thổi sáo… Một số làng rối còn có thêm các con rối gắn với anh hùng dân tộc (Bà Trưng, Bà Triệu, người cắm cờ chiến thắng…)…
Quân rối nước cử động từ xa nhờ 2 loại máy sò và dây được che giấu kín, cùng với hệ thống cọc, các loại dây lớn, nhỏ, cứng, mềm khác nhau… Phần thân rối nổi lên mặt nước, thể hiện nhân vật, còn phần đế chìm dưới mặt nước có lắp máy điều khiển cho quân rối cử động, giữ cho rối nổi bên trên.
Cùng với trưng bày, trình diễn và trải nghiệm về nghệ thuật múa rối nước, Bảo tàng VHCDT Việt Nam còn phối hợp với Trường Đại học công nghệ Hà Nội để lựa chọn 8 con rối, thử nghiệm công nghệ 3D như: Chăn trâu thổi sáo, người câu cá … (trò diễn thể hiện cuộc sống lao động của nhà nông); Thị vệ, người cắm cờ…(thể hiện điển tích lịch sử); Kim qua, người cắm hương… (thể hiện tín ngưỡng của cư dân Việt). Qua hình ảnh con rối 3D, Bảo tàng muốn giới thiệu nghệ thuật tạo hình nhân vật rối để công chúng thỏa mãn nhu cầu khám phá về loại hình nghệ thuật độc đáo này
Một trong những điều thú vị tại Bảo tàng VHCDT Việt Nam là được xem Sân khấu rối nước mini (Thủy đình) và nhìn các con rối trong tủ trưng bày được biểu diễn sinh động nhờ chính đôi bàn tay khéo léo của cán bộ Bảo tàng. Buồng trò nằm một phần ở bể nước mini, có mành treo cửa trước che người đứng sau điều khiển. Sân khấu là mặt nước trước mành có kích thước 1,7m x 2m. Du khách đứng xung quanh, ngay dưới mái đình, bên gốc đa xem biểu diễn.
Xem rối nước dân gian tại không gian trưng bày của bảo tàng, người xem cảm thấy các con rối trưng bày thực sự có hồn, cảm thụ đời sống văn hóa của cư dân Việt ở các làng quê Bắc bộ với tâm tình thoải mái hơn. Trò diễn chú tễu, múa rồng, câu ếch, câu cá…đã được biểu diễn cho hàng nghìn lượt du khách, góp phần làm cho chương trình giáo dục của bảo tàng càng thêm hấp dẫn, sâu sắc.
Phương thức giới thiệu văn hóa dân tộc kết hợp giữa tĩnh và động, giữa thuyết minh khái quát và dừng lại ở chi tiết một điểm nhấn văn hóa, được thể hiện trong trưng bày, kèm theo biểu diễn thực và trải nghiệm văn hóa mà Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam áp dụng từ năm 2010 đến nay, bắt đầu từ những chương trình biểu diễn như rối nước, cồng chiêng, ngũ âm…và hơn 50 các tiết mục khác nhau, thực sự đã làm cho không gian trưng bày Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam trở thành ngôi trường thứ hai trong lòng công chúng đã tham quan, trải nghiệm tại Bảo tàng.
Múa rối nước được xây đắp hình thành từ tâm tư, tình cảm của người dân lao động, nó tái hiện cuộc sống và ước vọng của thời đại. Trước kia rối nước chỉ diễn ngoài trời, sân khấu gắn bó, hòa quyện với thiên nhiên. Ngày nay, múa rối nước Việt Nam, không chỉ bảo tồn mà đã được khai thác sâu, rộng và ngày càng chuyên nghiệp hơn.
Vì rối nước được thể hiện và trình diễn trong trưng bày có hạn, cho nên nếu đối tượng công chúng còn muốn nghiên cứu, khám phá sâu hơn về các con rối và trò diễn, sẽ tiếp tục được xem nhiều trò diễn rối nước truyền thống và hiện đại của các phường rối khác nhau tại không gian phòng chiếu phim tại Bảo tàng, do Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên phối hợp thực hiện.
Những ai muốn được học và biểu diễn rối nước các cán bộ Bảo tàng sẽ truyền dạy theo phương pháp dân gian